Соңғы жылдары Қазақстанда өз-өзіне қол жұмсау әрекеті 10,1 пайызға, ал өз-өзіне қол жұмсау 27,6 пайызға артқанымен, жастар арасында бұл көрсеткіштер азайып келеді.
2021 жылдың қорытындысын шығарған ЮНИСЕФ жыл сайын әлемде 45 800 жасөспірім өз-өзіне қол жұмсайтыны туралы мәліметтерді жариялады.
Бұл әрбір он бір минут сайын жас ұл немесе қыз көз жұмады деген сөз. Қазірдің өзінде жаңа 2023 жылдың алғашқы айларында халықаралық ұйым 2022 жылға арналған мәліметтерді жариялады, бірақ сарапшылардың пікірінше, жаңа көрсеткіштердің оң динамика көрсетуі екіталай.
Қазақстанда бұл мәселе өте өзекті. Бірақ жастар арасында, негізінен, өскелең ұрпақпен өнімді жұмыстың арқасында бұл көрсеткіштер төмен.
Мәселен, 18 жасқа дейінгі балалар мен жасөспірімдер арасында соңғы жылдары өз-өзіне қол жұмсау әрекеттері 23,1 пайызға, суицид 13,7 пайызға азайған.
Осыған қарамастан Қазақстан жасөспірімдер арасындағы суицид бойынша көшбасшылар қатарында, ал Орталық Азияда тіпті бірінші орында тұр. Осыған байланысты жасөспірімдер арасындағы суицидтің алдын алу және оған қарсы күресті жалғастыру облыстағы жастар саясатын жүзеге асырудың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.
Осы мәселені мамандармен талқылау және жергілікті психологтарды мақсатты аудиториямен жұмыс істеуге үйрету мақсатында жиі іс-шаралар өтіп тұратыны қуантады.
Тәжірибелі психолог, М.Х.Дулати атындағы ТарМУ әлеуметтік психология кафедрасының профессоры, психология ғылымдарының кандидаты Шолпан Тұрдалиеваның айтуынша, статистика — бұл нақты есеп және оны жоққа шығару тағы мүмкін емес.
Бірақ ол біздің өмір сүру салтымызда өте пайдалы. Өйткені, жиналған деректер мен өткен трагедияларды талдау назарымызды ең осал тұстарға аударуға мүмкіндік береді.
«Мәселен, өз-өзіне қол жұмсауға ең қауіпті жас 15-17 жас екенін білеміз. Жастар арасындағы суицидтің 60 пайыздан астамы осы жастағы балалар. Статистикаға сүйенсек, әрбір төртінші қазақстандық өз-өзіне қол жұмсау туралы ойлайды. Бақытымызға қарай, бұл бағытта әркім шешуші қадамдар жасай бермейді. Екінші тәуекел тобына 25 пен 29 жас аралығындағы жастар жатады. Көбінесе өз-өзіне қол жұмсау әрекеттерін қыздар жасайды, бірақ оны көбіне ұлдар аяқтайды», – дейді Ш.Тұрдалиева.
Шындығында, суицидтің себептері әлдеқайда тереңде жатыр. Егер жасөспірімдердің жиі кездесетін мәселелерін қарастырсақ – мектептегі немесе университеттегі проблемалар немесе қорқыту, олардың ешқайсысы өз-өзіне қол жұмсаудың тікелей себебі болып табылмайды.
Барлық балалар, бір дәрежеде, әртүрлі қиындықтарға тап болады, бірақ біреуі олармен күреседі, ал екіншісі, өкінішке қарай, өзіне қол жұмсай салады. Қиындықтың көзін түсінудің кілті баланың ішкі жағдайын зерттеу болып табылады.
Психологтардың пайымынша, жасөспірімнің мінез-құлқының, күнделікті тәртібінің, әдеттерінің күрт өзгеруін әрқашан ішкі ортасы байқамайды.
Егер жасөспірім кенеттен депрессияға түссе, пессимистікке ұмтылса, жылай бастаса немесе, керісінше, кенеттен тым көпшіл немесе белсенді болып кетсе — бұл онымен бәрі дұрыс па деп ойлануға мүмкіндік береді және маманға хабарласқан дұрыс.
Мамандар суицидтік мінез-құлық жағдайларының 90 пайызы жасөспірімдердің өзіне және өз мәселелеріне назар аудару әрекеті екенін айтады. Көбінесе өз-өзіне қол жұмсаудың ықтимал құрбандары ата-аналарымен дұрыс қарым-қатынаста болмайды. Сондықтан, кейбір әрекеттер өз-өзіне қол жұмсаумен аяқталады.
Егер баланың мінез-құлқында назар аударарлық белгілері табылса, ата-анаға ешқашан қорқытуға немесе ұрысуға болмайды. Жасөспірімге шын жүректен қолдау көрсетіп, мамандардан кәсіби көмек сұрау керек.
Дегенмен, көптеген қазақстандықтар әлі де болса психологқа баруды психиатрдың кабинетіне барумен теңеп, оны ұят санайды. Ал суицид – проблеманы шешудің соңғы жолы емес. Оны түсіну керек.
Халыкова Ж.А., М.Х. Дулати атындағы Тараз өңірлік университеті, «Әлем тілдері» кафедрасының аға оқытушысы, филология магистрі
Comments are closed.