15 наурыз – халықаралық Дүниежүзілік тұтынушылардың құқықтарын қорғау күні деп белгіленген. Халықаралық қауымдастық бұл күнді 1962 жылдан бері атап өтеді. Бұл күн 1961 жылы 15 наурызда АҚШ-тың 35-ші президенті Джон Кеннедидің Конгресс алдында сөз сөйлегеннен осылай белгіленген. Д.Кеннедидің баяндамасында тұтынушының төрт негізгі құқығы келтірілген, олар – қауіпсіздік құқығы, таңдау құқығы, ақпарат алу құқығы және тыңдау құқығы. Осы құқықтардан басқа, 2010 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» Заңы тұтынушылардың тауарларды тиісті де, тиісті емес сапада айырбастауға немесе қайтаруға, тауардың кемшіліктері салдарынан олардың өміріне, денсаулығына және мүлкіне келтірілген залалдарды (зиянды) толық көлемде өтеуге, моральдық зиянды өтеуге құқықтарын белгілейді. Сондай-ақ, осы құқықтарды іске асыру тетігін айқындайды. Қалыптасқан дәстүр бойынша тұтынушылық ұйымдардың Халықаралық Федерациясы (ConsumersInternational) жыл сайын Дүниежүзілік тұтынушылардың құқықтары күнінің тақырыбын айқындайды. Биыл ол «Тұтынушылар үшін әділ және жауапты жасанды интеллект» ұранымен өтті.
Соңғы жылдары жасанды интеллект цифрлық әлемнің ажырамас бөлігіне айналды. Адамдардың өмірінің көптеген салаларына кәсіби қызметтен ойын-сауыққа дейін еніп, экономиканың негізгі салалары – банкинг, сауда, медицина және өнеркәсіптің дамуына үлкен әсер етті.
Ең көрнекті көріністерінің бірі ретінде жасанды интеллектті күнделікті өмірде үй құрылғыларында қолданылуын айтсақ та болады. Siri, GoogleAssistant, Yandex Alice сияқты дауыстық көмекшілер үй автоматикасын басқаруға, тауарларға тапсырыс беруге, ақпаратты табуға және тағы да басқа қызметтерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. AI арқасында үй құрылғылары интуитивті және қолдануға ыңғайлы болды.
Жасанды интеллект медицина саласында да өзінің құндылығын дәлелдеді. Машиналық оқыту алгоритмдері нақты диагноздар мен емдеу ұсыныстарын беру үшін медициналық деректердің үлкен көлемін талдай алады. Бұл, әсіресе, сирек кездесетін ауруларды диагностикалау немесе пациентке жеке көзқарас жолдарын табу кезінде өте маңызды. Көлік саласы да жасанды интеллектті қолданады. Автономды көліктер жолда шешім қабылдау үшін машиналық оқыту мен деректерді талдауды пайдаланады. AI сонымен қатар күдікті мінез-құлықты анықтауға және қауіптердің алдын алуға қабілетті әуежайлар мен қоғамдық орындарда тиімдірек қауіпсіздік жүйелерін құруға көмектеседі. Жасанды интеллекттің көптеген артықшылықтарына қарамастан, мамандар оны қолдану тұтынушылардың қауіпсіздігіне жалған ақпарат тарату және құпиялылықты бұзу сияқты ауыр зардаптарға әкелуі мүмкін деп алаңдайды. Қазіргі уақытта жасанды интеллекттің құқықтық мәртебесі заңды түрде анықталмаған. Жасанды интеллектті пайдалану кезінде ашық көздерге түсетін жалған немесе дәл емес ақпаратты жасауға және таратуға кім жауапты екендігі де анық емес.
–Қазіргі заманғы цифрлық қызметтер, әдетте, көптеген ақпараттарды қамтиды. Көптеген пайдаланушылардың жеке қажеттіліктерін қанағаттандыруға мүмкіндік беретін тауарлар мен қызметтердің кең ассортиментін ұсынады. Қызметтің негізгі міндеті – пайдаланушының сұранысына ең дәл жауап беру. Қызметтің экономикалық тұрақтылығы мен бәсекеге қабілеттілігі осы мәселенің қаншалықты сәтті шешілгеніне тікелей байланысты, өйткені пайдаланушының әрбір сәтті транзакциясы қандай да бір жолмен коммерцияланады. Тұтынушылардың құқықтарын қорғау саласындағы мемлекеттік органдар мен қоғамдық бірлестіктер тұтынушылардың электрондық көмекшілеріне, яғни генеративті жасанды интеллектісі бар «чат-боттарға» сенім мәселелеріне арналған ағарту іс-шараларын өткізеді. Мұндай «чат боттар» клиенттерге қолдау көрсету қызметтері үшін қолданылады және адамның қарым-қатынасын имитациялайды. «Чат боттың» негізгі міндеті шынайы емес, табиғи жауаптар беру болғандықтан, ол шындықты шындықтан ажыратпауы және жалған фактілерді нақты фактілер ретінде көрсетуі мүмкін. Соның нәтижесінде тұтынушылар дұрыс емес ақпарат алып, қате қорытынды жасайтыны да рас. Сондықтан біз тұтынушыларға «чат-боттарды» пайдаланатын сайттарда тауарларға тапсырыс беру кезінде абай болуды және басқа көздерден тауарлар туралы берілген ақпаратты тексеруді баса айтқымыз келеді.
Өздеріңіз білетіндей тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың тиімділігін арттыру үшін Министрлік жаңа редакцияда заң жобасын әзірледі. Ұсынылатын жаңалықтар туралы біз үнемі бұқаралық ақпарат құралдарында жүйелі түрде айтып отырамыз. Заң жобасында тұтынушылардың құқықтарын қорғауды осы салада жұмысты үйлестіретін Омбудсмен енгізу арқылы қоғамдық институттардың функционалдығын арттыру ұсынылады.
Тұтынушылардың қоғамдық бірлестіктеріне ішкі нарықтың қоғамдық мониторингі шеңберінде тауарлардың үлгілерін іріктеу және көрсетілетін қызметтерді сатып алу құқығына ие болады. Тұтынушылардың құқықтарын қорғаудың қоғамдық институттары белгілі бір мәселе бойынша жиналған топтың құқығын қорғауға жол ашады. Осы шаралар іске асырылғанда тұтынушылардың құқықтарын қорғау үкіметтік емес институттардың рөлін күшейтуге мүмкіндік береді. Жамбыл облысының сауда және тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаменті тұтынушылардың назарына e-tutynushy, e-otinish, E-gov, Telegrambot және басқа да байланыс тәсілдері арқылы келіп түсетін тұтынушылардың өтініштерін қарайтынын айтамыз, – дейді Сауда және интеграция министрлігінің Жамбыл облысы бойынша Сауда және тұтынушылардың құқықтарын қорғау департаменті басшысының орынбасары Байқадам Дүйсенбаев.
Қамар ҚАРАСАЕВА
Comments are closed.