Аталған аудандық музейден 1898 жылғы кредиттік билет деп аталған қағаз ақша бар. Содан бергі 1909, 1910, 1917, 1918 жылғы қаржылық құнды қағаздарда да «Государственный кредитный билет» деп жазылыпты. Кейбір тарихи деректерде де Ресей империясының мемлекеттік кредиттік билеті 1922 жылға дейін қолданылғанын көрсетеді.

– Қағаз ақшаны – мемлекет өзінің шығыстарын жабу үшін шығарады. Музей қорында кеңес дәуіріндегі және қазіргі кездегі теңгелердің үлгілері, яғни қағаз ақшалар коллекциясы жинақталған. Ертедегілерден қалған, музейімізде сақталған ақшаларға тоқталсақ, 1909 жылғы үлгідегі 10 рубльдік билет 1922 жылдың 1 қазанына дейін айналымда болды. Халық Комиссарлар Кеңесінің 1922 жылғы 8 қыркүйектегі «Ақша айналымының біркелкілігін орнату туралы» декретіне сәйкес, 1922 жылғы қазаннан бастап төлем құзіретін жоғалтты. Олар 1922 жылғы үлгідегі 1 рубльге 10 мың рубль бағамы бойынша айырбасталды. Банкнота «100 рубль 1910 жыл» деп белгіленген. Ресей империясы Екатерина II бейнеленгендіктен, вексель халық арасында «Катенка» деген лақап атқа ие болды. Мемлекеттік несие картасы 1911 жылғы 25 қазанда 1911 жылғы 28 қыркүйектегі жарлық бойынша айналымға енгізілген. Ол құнды қағаз 1922 жылдың 1 қазанына дейін Халық Комиссарлар Кеңесінің 1922 жылғы 8 қыркүйектегі қаулысы бойынша айналымда болған. Ал, 1910 жылғы 100 рубльдік банкноттардың екі түрі бар, олар менеджердің қолтаңбасымен ерекшеленеді. Яғни, олар Коншин немесе Шипов. Банкноттағы кассирлердің қолтаңбасы құнға аз әсер етеді. Номиналы 500 рубль болатын қағаз банкнот, «1912 жылы АК» сериясы банкноттың 1917 жылдың наурызы мен қазаны аралығында уақытша үкімет шығарғанын білдіреді. Бұл несиелік купюралар басқалардың арасында ерекше дизайнымен ерекшеленді, суретші Ричардс Заринс банкноттардың сыртқы түрімен жұмыс істегенін айтпай кетуге болмас, – дейді музейдің кіші ғылыми қызметкері Бауыржан Толыбаев.

Көгілдір және болат түстермен безендірілген 500 рубльдік купюраның бет жағына Заринс император Петр I портретін сопақша безендірілген жақтаудың үстіне тәжімен орналастырылған. Онда суретші Карл Мурдың 1717 жылы салған әйгілі портретінен алынған гравюраны пайдаланған. Халық бұл заң жобасын «петенка» деп атады. Портреттің бүйірлерінде мазмұны бірдей екі баған – төменгі жағында 500 саны бар сопақша және оның үстінде номиналды білдіретін тіктөртбұрышты ұстап тұрған періште фигурасы бар. Ал суреттің оң жағында Зариндер Ресейдің аллегориялық бейнесін аса таяғы мен қалқаны бар, басында лавр гүлі бар жас әйелдің бейнесін орналастырыпты. Ресейдің оң қолының үстінде күн тәріздес шеңберде 500 саны бейнеленген.

Вексельдің сырт жағы өсімдіктер мен лавр бұтақтары бар барельефтермен безендірілген. Бірінде 1883 жылғы үлгідегі Кіші Мемлекеттік Елтаңба, ал екіншісінде айқастырылған екі лавр бұтағына салынған император Николай II монограммасы салынған. Бұл жағына суретші «500» саны бар розетка қойған және негізгі техникалық ақпарат ретінде банкноттың алтынмен қорғалуы туралы мәтін, заңнан үзінділер, номиналы, Мемлекеттік банк меңгерушісі мен кассирдің қолдары, екі әріптік серия және алты таңбалы банкнот нөмірі де осында бекітілген.

Банкнотта сенімді су белгілері бар, олар – бір-біріне перпендикуляр және банкноттың шетіне қатысты 45 градус бұрышта орналасқан 500 санының бірнеше рет қайталануы, сонымен қатар бет жағындағы император Петр I портретін қайталайтын жергілікті су белгісі. 500 рубльдік билетте металлографияның көмегімен және артқы торсыз сурет алдыңғы жағында басылған. Сурет анық және дөңес болып шығыпты. Артқы жағында олар бес түсті Орел субстрат торында типографиялық басып шығаруды қолданған.

Бауыржан Талантұлының айтуынша, Орел баспасы – негізгі білікке барлық түстер бір-бірден қолданылып, содан кейін пішінге, одан соң қағаз парағына ауыстырылатын әдіс. 1905-1912 жылдардағы үлгідегі мемлекеттік несие купюралары, оның ішінде 500 рубль 1922 жылдың 1 қазанына дейін айналымда болыпты.

Қамар ҚАРАСАЕВА

Т.Рысқұлов ауданы