Өзінің тарихының қысқа кезеңінде теңге уақыттың сынына да төтеп берді. Тәуелсіздіктің нышаны – теңгенің тарихына қысқаша жүгінетін болсақ, Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы – теңгенің тарихы Президенттің 1993 жылғы 12 қарашадағы №1399 «Қазақстан Республикасының ұлттық валютасын енгізу туралы» Жарлығынан басталады. Сол кездегі ҚР Жоғарғы Кеңесінің жоспарлау-бюджет комиссиясының төрағасы Сауық Тəкежанов ұсынған «теңге» деген атау республиканың Жоғарғы Кеңесінің жəне Үкіметінің мүшелері арасындағы жабық пікірталаста көпшіліктің қолдауына ие болды.

«Теңге» атауы ортағасырлық «денге» немесе «таңга» деген түрік күміс монеталарының атауларынан шыққан, сондай-ақ осы түбір сөздерден «деньга» және «деньги» деген орыс монеталарының атаулары пайда болған. Жалпы, төл теңгемізді дайындау жұмыстары 1992 жылы қолға алынып, сол жылдың 27 тамызы күні Ұлттық банк теңге купюрасының үлгілерін бекітті. Ал сол күннің ертеңінде 28 тамызда қазақ валютасының авторлары, суретшілер Тимур Сүлейменов, Меңдібай Алин, Ағымсалы Дүзелханов пен Қайролла Әбжәлелов Англияға аттанды. 1993 жылы алғашқы теңге партиясы Англияның ең көне әрі әйгілі «Харрисон және ұлдары» фабрикасында басылды. Теңгені елге тасымалдау үшін төрт ИЛ-76 ұшақтары Ұлыбританияға 18 рет қатынады. Төл валютамыздың алғашқы партияларын Жамбыл облыстық Ұлттық Банкімен қабылданып, дәл осы киелі Тараз жерінен ұлттық теңгеміз еліміздің барлық өңірлеріндегі банктерге 8 күн ішінде жеткізілген еді. Ең алғашқы теңгемізде белгілі тарихи тұлғалардың портреттерімен қатар, Қожа Ахмет Яссауи кесенесінің бейнесі, Алатау мен Көкшетау көріністері, Маңғыстаудан табылған тастағы таңбалар пайдаланылды.

Бір теңгелік банкнотқа Әбу Насыр әл-Фараби, үш теңгелікте Сүйінбай, бес теңгелікте Құрманғазы, он теңгелікте Шоқан, жиырма теңгелікте Абай, елу теңгелікте Әбілқайыр хан, жүз теңгелікте Абылай хан бейнесі сомдалды. Алғашқы кезде банкноттар мен тиындар қағаз түрінде басылып шықты. Уақыт талабына сәйкес қағаз тиындар айналымнан шығарылып, қолма-қол ақшаның алғашқы қатары 1 теңгеден – 200 теңгеге дейін металл монеталарға (қазіргі таңда 200 теңгелік номинал қағаз банкнота және металл монета түрінде айналымда жүр), 200 теңгеден – 20000 теңгеге дейін қағаз банкноттар болып басылып шығарылды. Қазіргі кезде банкноттар – Алматы қаласында орналасқан Банкнота фабрикасында, ал монеталар – Монета сарайында (Өскемен қ.) басылып шығарылды. Бұл екі ірі кәсіпорын Ұлттық Банктің еншілес ұйымдары болғандықтан, төл ақшамыз 100 пайыздық қазақстандық мазмұндағы өнімдер санатында. Ақша жасау ісінде заманауи технологияларды қолдану нәтижесінде аталған ұйымдар отанымыздың сұранысын қанағаттандырып ғана қоймай, шет елдерде де өз қызметтерін ұсынып келеді. Олардың негізгі өнімдерінің бірі – елімізде айналымда жүрген ақша және қымбат металдардан жасалған коллекциялық ескерткіш монеталар.

Қолданыстағы қолма-қол ақшаларда қорғаныс элементтерінің заманауи түрлері қолданылған. Қазақстандық банкноттарда әлемде алғашқы болып қолданылған қорғаныс элементтері жиі кездеседі. Мәселен, 10000 теңгелік банкнотта – «мөлдір орын» қорғаныс элементі, 5000 теңгелік банкнотта – «Spark» қорғаныс элементі, басқа банкноттарда – «көшіруге қарсы» қорғаныс элементі қолданылған. Банкноттарды қорғау тұрғысынан алғанда түпнұсқалықты қарапайым және тез анықтауға бағытталған. Бұл ретте классикалық және жаңа қолдан жасалуы барынша күрделі, жалпы бейнелеуге үйлесімді кіргізетін қорғаныш құралдары қолданылды.

Банкноттарда арнайы техникалық құралдардың көмегімен тануға болатын жасырын элементтер де бар, бірақ негізгі назар ақша белгісінің түпнұсқалығын тез және қарапайым түрде анықтауға бағытталған. Халықаралық банкнот қауымдастығы Қазақстанның банкноттарын жеңімпаз ретінде таңдай отырып, оның купюрасының дизайны мен идеологиясын, сол сияқты техникалық орындалуы мен қорғаныш дәрежесін үздік деп таныды. Банкноттардың дизайнын Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк дизайнерлері жасаған.

Марапаттың маңыздылығы: жеңімпазды таңдауды қандай да болмасын банкнотты ілгерілетуге мүдделі емес адамдардың жүзеге асыруында және ол банкноттың дизайнын эстетикалық қабылдауға, басып шығару сапасына және қолдан жасаудан қорғаудың қолданылған тәсілдеріне негізделеді. Халықаралық тәжірибеге сәйкес, банкноттардың дизайны жалған ақша жасауға жол бермеу және оның алдын алу үшін жетілдірілген қорғаныш қабілетін енгізу мақсатында кезең-кезеңімен жаңартылып отырады.

Бұл орайда еліміздің мәдени құндылықтары мен тарихын насихаттау маңызды саналады.

ҚР Ұлттық Банкі Жамбыл филиалы