Кеңес одағы тұсында 15 республика Мәскеуден басқарылып, тіпті болмашы мәселелерде шешім қабылдау үшін сол жақтың рұқсаты керек болатын. Келмеске кеткен сол кезеңнің қатал заңы осылай еді. Бұл ережеге одақтас республиканың бәрі бірдей мойынсұнып, өз «міндеттерін» мүлтіксіз атқарып отырған. Тіпті, қарапайым халықтың ризық несібесі саналатын, табанақы, маңдай терімен тапқан азық-түліктің өзі колхоз қамбасына түсер-түспестен сонда жөнелтілетін. Жоғарыда айтқан қымызымыз да бұл тізімде бар. Сол кезде-ақ көптеген ресейлік атқамінерлердің ас мәзіріне еніп үлгеріпті.

Алатаудың етегінде орналасқан Тәттібай Дүйсебайұлы ауылы 1997 жылға дейін Жаңа ауыл, одан кейін Аманкелді ауылы болып аталып келді. Бұл ауылдан елімізге белгілі көп азаматтар шықты. Соның бірі – милиция генерал-майоры Тәттібай Дүйсебаев. Бүгінгі күні елді мекен осы азаматтың есімімен аталады. Сондай-ақ осы ауылда туып, елге танылған жазушы-журналист Рақымбай Сатаев пен Талғат Сүйінбайды ел жақсы біледі.

Дәлірек айтсақ, 1947 жылдан бастап ауданымыздағы сол кездегі Аманкелді колхозының мүшелері Кеңес Одағы Коммунистік партиясы, Министрлер кабинеті бекіткен №3 және №7 емханаларына, сондай-ақ бірқатар шипажайларына тұрақты түрде қымыз жөнелтіп отырған. Бұл үрдіс өткен ғасырдың 60-шы жылдарының соңына дейін жалғасын тапқан екен. Ал, 1970-ші жылдарда «Аманкелді қымызы» мемлекеттік жоспарлау министрлігінің реестріне енген. Осылайша, 90-шы жылдардың басына дейін, яғни одақ тараған уақытқа шамалас Кеңестік партия қызметкерлерінің емдік сусыны саналған. Аманкелді елді мекенінің оңтүстік бағытындағы Алатау жоталарында емдік өсімдіктің 70-тен астам түрі өседі. Сол өсімдіктердің барлығын дерлік төрт түлік қорек еткен. Оның ішінде Қамбар ата түлігі де бар. Осыны жақсы білген ресейліктер реті келіп тұрғанда мүмкіндікті қалт жібермеген.

Қымыз қаншама дертке дауа болатынын, әсіресе қан тамырларының қабырғаларына орналасқан холестерин түйіршіктерін ерітуде, көкжөтелдің, туберкулездің алдын алуда қымыз ішудің маңызы зор екенін жақсы білген ресейліктер қымызды тек дертке шалдыққан жандарды емдеуде ғана емес, Звёздный қалашығының мамандары Королев атындағы ғарышкерлер даярлайтын мекеменің қызметкерлері үшін ac мәзіріне енгізген. Өйткені, қымыз ұзақ мерзімге ұшатын ғарышкерлердің организмінің жақсы болуына өз септігін тигізген екен. Біз бұл ақпарды кітаптарды ақтарып отырып таптық. Жазылған дүниенің жөні бөлек, әрине. Бірақ, қымызды жөнелтуге атсалысқан жандармен тілдескенге не жетсін?

Ауыл тұрғыны Орал Батырқұловтың айтуынша, оның әкесі Керімбек заманында атақты қойшы болған. Ұзақ жыл колхоздың малын бағып, адал еңбек еткен жан екен. «Әкемнің кезінде елге қадірлі көптеген адамдар үйіміздің төрінен табылып, қымыздың дәмін татқан еді. Қымызды Мәскеуге жөнелтуде әкемнің де үлесі бар. Әрине, жалғыз менің әкем емес, осы ауылдағы көптеген жандар осы шаруаның басы-қасында жүрген болар. Ол заманда ауылымыздың тұсындағы мына өзіміздің Алатаудағы «Текеқамал» үңгірінде шахта болатын. Ауылда жарық, су жоқ кезде сол өндіріс орнында бұл мәселе емес еді. Тіпті, шахтаға апаратын жол қандай еді, шіркін. Сол шахтада жұмыс атқаратын жандардың да сүйсіне ішетін сусыны қымыз. Ал, қымызды жөнелтуге келсек, бұл оқиға Жуалы ауданы коммунистік партиясының бірінші хатшысы Дмитрий Жигалкиннің тұсында болған. Біздің үйден аудандық кеңестің атқару комитетінің хатшысы Әбдірахман Нұрбаевтың Әмір есімді жүргізушісі аптасына екі-үш рет 20 литрден таң сәріде қымыз алып кететін. Бұл үрдіс екі-үш жылға созылды-ау деймін. Бірақ, қымыз жөнелтетінімізді білетінмін. Сонда деймін-ау, таңда ауылдан жөнелтілген қымыз «ТУ-154» ұшағы арқылы түске таяу Мәскеуде болады екен ғой. Ал, одан әрі оны қайда апаратынын білмедім», – деген еді ол.

Брежневтің кезінде Аманкелді және Жаңа ауыл колхозы болып құрылған, кейінірек Кременевка совхозы болған бүгінгі Т.Дүйсебайұлы атындағы ауылдың атағы сол заманда-ақ алысқа кетіпті. Бұл да болса қымыздың құдіретін дәлелдейтіні айтпаса да түсінікті. Қазір де аудан орталығындағы қымызханаларда, сауда дүкендерінің сөрелерінде осы ауылдағы ағайын дайындаған қымыз лайықты орын алған.

Диас ҚҰЛИБАЙ,

М.Х.Дулати атындағы Тараз университетінің журналистика факультетінің 4-курс студенті.