Агата Кристи 1890 жылы дүниеге келген. Ол өзінің алғашқы романын Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде жазғанымен, шын мәнінде танымалдыққа «Стейплфордтың қасіреті» атты шығармасымен қол жеткізді. Жазушы шығармашылығының шыңы 1926 жылдан басталады, бұл кезде оның «Роджер Экройдтың өлімі» романы жарық көрді. Жазушы сонымен қатар Мисс Марпл атты атақты кейіпкерді де өмірге әкелді. Мисс Марпл қарапайым ауыл тұрғыны болғанымен, қылмыстарды шешуде асқан тапқырлық пен интуицияның маңызын көрсетеді. Бұл екі кейіпкер Агата Кристидің бүкіл шығармашылық жолының символы болды. Оның алғашқы романы — «Стайлздағы құпия оқиға» («The Mysterious Affair at Styles»). Бұл роман 1920 жылы жарық көрген. Шығармада автор өзінің ең танымал кейіпкері Эркюль Пуароны алғаш рет таныстырады. Романның сюжеті Ұлыбританиядағы Стайлз сарайындағы жұмбақ өлімге негізделген.

Агата Кристидің шығармашылығы Шығыс мәдениетінің ықпалымен ерекшеленеді. Жазушы көп уақытын Иракта, Мысырда және басқа да араб елдерінде өткізді. Сол себепті оның шығармаларында шығыстық мотивтер жиі кездеседі. Мысалы, «Шығыс экспресіндегі қылмыс» романы нағыз классикаға айналды. Бұл романдағы оқиға пойыз ішінде өрбиді, мұнда әр жолаушы белгілі бір құпияны жасырады. Романдағы атмосфера шытырман оқиғаларға толы, ал шығыс мәдениеті мен дәстүрлері шығармаға ерекше рең береді.

Агата Кристи детектив жанрында жаңа бетбұрыс жасады. Ол дәстүрлі детективтік форманы өзгертіп, сюжетке күрделі психологизм мен терең символиканы енгізе білді. Оның романдары тек қана қылмысқа қатысты емес, сонымен бірге адам психологиясын зерттеуге бағытталған. Кристи кейіпкерлерінің мінез-құлқы, сезімдері әрқашан шынайы әрі нақты суреттеледі. Сондықтан да оның кітаптары әлі күнге дейін үлкен сұранысқа ие.

Агата Кристидің есімі әлемдік әдебиетте айрықша орын алады. Оның шығармалары тек ағылшын тілді оқырмандардың ғана емес, бүкіл әлемнің назарын аударып келеді. Жазушының еңбектері мыңдаған экранизациялар мен театр қойылымдарына негіз болған. Әйгілі қаламгердің шығармалары әлемнің жүздеген тіліне аударылған. Дәл саны туралы нақты мәлімет жоқ, бірақ кейбір дереккөздерге сүйенсек, оның кітаптары кем дегенде 100-ден астам тілде жарық көрген. Кристидің туындылары ағылшын тілінен бөлек, француз, неміс, орыс, испан, қытай, жапон, араб және тағы басқа тілдерде басылып шыққан. Осылайша, ол әлемдегі ең көп аударылатын жазушылардың бірі саналады.

Агата Кристидің шығармашылық процесіне қатысты бірнеше ерекше әдеттері болған. Мәселен, ол көбінесе қолжазба түрінде жазды. Компьютерді немесе машинка қолдануды ұнатпаған. Оның жазу процесі өте табиғи әрі интуитивті болатын. Жазушы қағаз бетіне тікелей ойларын төгіп салатын. Кристи үшін шығармашылық процесс ұйықтаудан бұрын немесе түскі ас кезінде келетін. Ол осы сәттерде идеялар ағынын сезетін еді. Кристидің тағы бір ерекшелігі, үй шаруасына көңіл бөлуді жақсы көрген. Оны тамақ пісіру, тоқу және гүл өсіру сияқты жұмыстар шабыттандыратын. Кейде осындай күнделікті әрекеттерден кейін тамаша идеялар туындайтынын байқаған. Сонымен қатар, ол пианинода ойнағанды ерекше ұнатқан. Музыканың ырғақтары мен әуендері оған сюжеттердің даму жолдарын көруге көмектескен. Тағы бір айрықша қыры, жазушы өзі жайлы ешкімнің пікіріне тәуелді болғысы келмейтін. Ол әрдайым еркін түрде жазуды жөн санайтын. Осының арқасында оның шығармаларындағы оқиғалар желісі әрдайым күтпеген бұрылыстармен ерекшеленеді.

Агата Кристидің шығармашылығына Артур Конан Дойлдың шығармалары елеулі әсер еткен. Конан Дойл атақты Шерлок Холмс туралы әңгімелерімен танымал болғаны көпке мәлім. Кристидің Эркюль Пуаро атты кейіпкерінің кей қылықтары Холмстың болмысына ұқсайды. Мысалы, олардың логикаға сүйену тәсілі, ұсақ детальдарға назар аудару дағдылары және күрделі жұмбақтарды шешуге деген құштарлығы. Алайда Кристи Пуароны өзіндік ерекшеліктерімен, соның ішінде оның бельгиялық шығу тегі, мінсіздігі мен эгоцентризмімен ерекшелендірді. Сонымен қатар, Кристидің шығармашылығында Эдгар Аллан Поның детективтік новеллаларының да ықпалы байқалады. По детектив жанрын қалыптастыруда маңызды рөл атқарған, сондықтан Кристи оның идеяларынан шабыт алған болуы мүмкін.

Агата Кристидің шығармашылығы әлем әдебиетін айтарлықтай өзгертті. Ол детектив жанрын жай ғана қылмыс шешу емес, сонымен қатар адам психологиясы мен мінез-құлықты зерттеу ретінде көрсетті. Оның кейіпкерлері күрделі, олар әртүрлі мотивтермен әрекет етеді. Жасырын сезімдер, қақтығыстар және жеке мәселелер шығармалардың негізгі элементтеріне айналды. Кристи оқырмандарды тек оқиғаның өзіне ғана емес, сондай-ақ кейіпкерлердің ішкі әлеміне де үңілуге шақырды. Оның романдарында детективтік сюжеттердің күрделілігі ерекше көзге түседі. Ол оқиғаны күтпеген кездейсоқтықтар арқылы дамытатын және басты кейіпкерлерге қарама-қайшылықтарды жеңуге мәжбүр ететін тәсілдерді қолданған. Оқиғалар көбінесе күтпеген бұрылыстарға толы болады, ал шешімдер әрдайым ақыл-ойды тексеруден өтеді. Мұндай тәсілдер детектив жанрын қызықты етіп, адамның интеллектуалдық қабілеттерін арттыруға көмектеседі.

Кристидің шығармалары киноиндустрияға зор ықпал етті. Оның романдарының негізінде түсірілген фильмдер мен сериалдар детектив жанрын экранда дамытуға үлес қосты. Мысалға, «Шығыс экспресіндегі қылмыс» (Murder on the Orient Express), «Роджер Экройдтың өлімі» (The Murder of Roger Ackroyd) және «Тап-таза шымылдық» (Curtain) сынды фильмдер көрермендердің қызығушылығын арттырды. Сонымен қатар, Кристидің прозасы көркемдік тұрғыда өте тартымды. Ол диалогтардың динамикалық құрылымын, нақты сипаттауларды және оқиғаның логикалық дамуын шебер пайдаланады. Оның жазбалары детектив жанрын тек қарапайым ойыннан гөрі, әдебиеттің ауқымды бір бөлігіне айналдырды.

Агата Кристидің шығармашылығы көптеген жазушыларға, әсіресе детектив жанрындағы авторларға әсер етті. Олардың арасындағы америкалық жазушы Рекс Стаут Ниро Вулф туралы серияларымен танымал. Вулф – детектив, ол көбінесе үйде отырып, көмекшісі Арчи Гудвиннің жинаған мәліметтеріне сүйеніп, қылмыстардың түйінін шешеді. Оның шығармаларынан Кристидің Эркюль Пуаросының ықпалы анық байқалады. Британдық жазушы Дороти Сейерс Лорд Питер Уимси туралы детективтік романдармен әйгілі. Оның кейіпкерлері Кристидің кейіпкерлеріне ұқсас, себебі екеуі де детектив жанрын дамытуда маңызды рөл атқарды. Дороти Джеймс Адам Далглиеш туралы детективтік романдармен де танымал. Джеймс Кристидің жұмыс істеу әдісіне, атап айтқанда, детективтің айналасындағы адамдар тобынан күдікті іздеуге ерекше назар аударған. Қазіргі замандағы британдық жазушы Энтони Горовиц детектив жанрында белсенді еңбектенуде. Ол Кристидің мұрасына құрмет көрсетіп, BBC-дің тапсырысымен «Эркюль Пуаро» сериалы үшін сценарий жазды. Джоан Роулинг Гарри Поттердің авторы ретінде танымал болса да, ол детектив жанрында да қалам тербеп, Роберт Галбрайт бүркеншік атымен жазылған «Корморан Страйк» сериясымен шықты. Роулинг Кристидің әсер етуін мойындайды, әсіресе кейіпкерлердің дамуына және сюжеттердің күрделілігіне айрықша назар аударады. Американдық жазушы Сара Парецки В.Варшавски туралы детективтік романдарымен танымал. Парецки Кристидің жұмысына деген құрметін білдіріп, оның еңбектерінің заманауи детективтерге әсерін мойындайды. Колин Декстер Инспектор Морс туралы детективтік романдарымен белгілі. Декстердің жұмысы Кристидің детектив жанрындағы шеберлігіне негізделген, ол сюжеттердің логикасын және кейіпкерлердің мінездемелерін дәл жеткізумен ерекшеленеді. Шотландиялық жазушы Вал Макдермид Карен Пирсон туралы детективтік романдарымен әйгілі. Макдермид Кристидің жұмысын жоғары бағалайды және детектив жанрындағы дәстүрлерді жалғастыра отырып, заманауи элементтер қосады.

Осылайша, Агата Кристи детектив жанрындағы жазушыларды ғана емес, жалпы әдебиет әлеміне айтарлықтай әсер етті. Оның жұмыстары көптеген ұрпақтарға шабыт берді және бүгінгі күні де өзектілігін жоғалтпаған.

Арайлы ЖАҚСЫЛЫҚ