Құмар ойын – заманауи қоғамның ең күрделі және кең тараған әлеуметтік проблемаларының бірі. Бір қарағанда бұл ойын көңіл көтеру, уақыт өткізу құралы сияқты көрінуі мүмкін. Алайда соңғы онжылдықта оның адам өміріне, психологиясына және әлеуметтік байланыстарына тигізетін зиянды салдары айқындала түсті. Қаржылық қиындықтардан бастап, психологиялық күйзеліс, отбасындағы қақтығыстарға дейін апаратын жолдар бар. Бұл мәселенің ең қауіпті жағы – оның жас және әлеуметтік осал топтар арасында тез таралуы. Жастар, студенттер, әлеуметтік қолдауы төмен адамдар құмар ойынға тез бейімделеді, салдарынан өмірлік мүмкіндіктерін жоғалтып, қоғамнан оқшаулануы мүмкін. Құмар ойынға қарсы күресте кешенді тәсіл қажет.

Біріншіден, ақпараттық-түсіндіру жұмыстары басты орын алуы тиіс. Халыққа құмар ойынның зияны жайлы нақты, деректермен негізделген ақпарат жеткізу қажет. Мысалы, соңғы зерттеулер көрсеткендей, Қазақст анда 18 бен 25 жас аралығындағы жастардың 12 пайызы кем дегенде бір рет құмар ойынға қатысқан. Олардың көпшілігі бастапқыда тек «көңіл көтеру үшін» ойнаған болса, кейін қаржылық және психологиялық қиындықтарға душар болған. Бұл көрсеткіш жастардың қауіпке қаншалықты бейім екенін айқын көрсетеді.

Екіншіден, заңнамалық реттеу маңызды. Құмар ойындардың онлайн және офлайн нұсқаларын қатаң бақылауға алу, лицензиялау, жарнамасын шектеу және жастардың қатысуына тосқауыл қою арқылы қауіпті азайтуға болады. Қазақстанда соңғы жылдары заңнама осындай бағытта жетілдіріліп келеді. Мысалы, онлайн платформаларға қатысты жаңа ережелер енгізіліп, жасөспірімдердің қатысуына шектеу қойылды. Дегенмен, бұл шаралардың тиімділігі қоғамдағы ақпараттық хабардарлықпен бірге жүруі керек.

Үшіншіден, құмар ойынға «балама» қызығушылықтар мен пайдалы іс-шараларды дамыту қажет. Мәдениет, спорт, шығармашылық бағыттарда жастарды тарту арқылы олардың уақытын тиімді пайдалануға жағдай жасау керек. Мысалы, аймақтық спорт секциялары, IT және робототехника клубтары, шығармашылық шеберханалар жастардың назарын құмар ойыннан аулақ ұстай алады. Қоғамда қауіпсіз және дамытушы орта қалыптастыру арқылы жастардың дұрыс бағытта дамуына жағдай жасалады. Сонымен қатар психологиялық қолдау қызметтерін жетілдіру қажет.

Жастар арасында психологтар мен кеңесшілерге қолжетімділікті арттыру, ойынға тәуелділікті ерте кезеңде анықтап, алдын алу шараларын қолдану маңызды. Бұл бағытта мектептер, колледждер мен университеттерде арнайы тренингтер мен семинарлар өткізу арқылы ақпараттандыру және алдын алу мүмкіндігі бар.

Құмар ойынның зиянды салдарын азайту – қоғамның тұрақтылығы мен жастардың қауіпсіздігіне жасалған нақты қадам. Бұл мәселеге тек мемлекеттік органдардың емес, ата-аналар, педагогтар, қоғамдық ұйымдар мен бизнес құрылымдарының да қатысуы қажет. Жастардың болашағы олардың бүгінгі қызығушылықтарына байланысты. Сондықтан құмар ойынның зиянды әсерінен қорғау үшін кешенді ақпараттық, заңнамалық және психологиялық іс-шараларды үйлестіріп қолдану керек.

БАЛА ТӘРБИЕСІНДЕГІ КЕМШІЛІК НЕДЕ?

Бала тәрбиесі – әр отбасының, әр қоғамның ең маңызды міндеттерінің бірі. Қазіргі заманғы қарбалас өмірде ата-аналар өздерінің кәсіби және әлеуметтік міндеттерімен соншалықты қамтылып, баламен қарым-қатынасқа жеткілікті уақыт бөле алмай жатады. Мұндай жағдайда бала тәрбиесіндегі кемшіліктер туындайды. Олар көбінесе білім беру, эмоционалды қолдау және тәртіпке байланысты байқалады. Мысалы, кейбір отбасыларда баланың шығармашылық қабілетін дамытуға жеткілікті көңіл бөлінбейді. Бала тек мектеп бағдарламасымен шектеліп, оның қызығушылығы мен жеке даму мүмкіндіктері еленбейді.

Бұл жағдайда бала өзіне деген сенімін жоғалтып, шығармашылық тұрғыда дамымай қалуы мүмкін. Сонымен қатар эмоционалды қолдау мен ата-ананың психологиялық қатысуының болмауы балада стресс пен эмоционалды тұрақсыздықты туғызады. Мұның ұзақ мерзімді салдары – әлеуметтік байланыстардың әлсіреуі, өз-өзіне сенімнің төмендеуі және психологиялық қиындықтар мен мінез-құлық мәселелерінің пайда болуы. Бала тәрбиесіндегі кемшіліктерді жою үшін бірнеше бағытта жұмыс жүргізу қажет.

Біріншіден, атааналар мен педагогтардың білімін арттыру маңызды. Баланың даму ерекшеліктерін, эмоциялық интеллектіні, шығармашылық қабілетін түсінетін, психологиялық тұрғыдан қолдайтын мамандар мен ата-аналар ғана дұрыс бағыт бере алады.

Екіншіден, баламен ашық қарым-қатынас орнату керек. Бала өз пікірін айтуға, сұрақ қоюға және өз ойын еркін білдіруі тиіс. Бұл өз кезегінде баланың сенімін, әлеуметтік икемділігін және өзін-өзі басқару қабілетін арттырады.

Үшіншіден, баланың хоббиі мен қызығушылығын дамытуға жағдай жасау қажет. Мысалы, спорттық секциялар, шығармашылық шеберханалар, IT және робототехника клубтары баланың логикалық ойлауы мен шығармашылық қабілетін дамытуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар осындай белсенділіктер балаларды қауіпті әрекеттерден, соның ішінде құмар ойыннан аулақ ұстай алады.

«БЕСТЕРЕК» ЖОБАСЫ – БОЛАШАҚҚА БАҒДАР

«Бестерек» жобасы – жастар мен отбасыға арналған әлеуметтік бастамалардың ең тиімді үлгілерінің бірі. Жобаның негізгі мақсаты – балалар мен жастардың дамуын, әлеуметтік бейімделуін және отбасының тұрақтылығын қамтамасыз ету. «Бестерек» жобасы тек білім беру саласында ғана емес, сонымен бірге балалардың эмоционалды, әлеуметтік және шығармашылық дамуына бағытталған кешенді бағдарлама ретінде жұмыс істейді.

Жоба аясында балалар мен жасөспірімдер спорттық, шығармашылық және интеллектуалдық бағыттағы ісшараларға қатысады. Мысалы, робототехника, IT жобалар, сурет салу, театр және музыка шеберханалары олардың қабілеттерін дамытып, шығармашылық потенциалын ашады. Сонымен қатар жобаның арнайы бағдарламалары балалар мен жасөспірімдердің психологиялық тұрақтылығын арттыруға, әлеуметтік дағдыларын қалыптастыруға бағытталған. Ата-аналар үшін де «Бестерек» жобасы маңызды. Жобаның аясында отбасы мүшелерінің қатысуымен тренингтер, семинарлар және ақпараттық кездесулер өткізіледі. Бұл ата-аналардың бала тәрбиесіндегі қателіктерін түсінуіне, дұрыс үлгі көрсетуіне және отбасы ішіндегі қарым-қатынасты нығайтуға мүмкіндік береді. Сонымен қатар жобаның әлеуметтік аспектісі балалар мен жасөспірімдердің қоғамға бейімделуін, қоғамдық жұмыстарға қатысуын қамтамасыз етеді. «Бестерек» жобасы – балалар мен жастарға қауіпсіз және дамытушы орта ұсына отырып, олардың болашағын қамтамасыз етуге бағытталған.

Бұл жоба қоғамдағы әлеуметтік кедергілерді азайтуға, балалар мен жастардың өмір сапасын жақсартуға нақты үлес қосады. Сонымен қатар жоба арқылы балалар мен жасөспірімдер өздерін тек біліммен шектемей, практикалық тәжірибе алу, командалық жұмысқа үйрену, көшбасшылық дағдыларын дамыту мүмкіндігіне ие болады. Құмар ойынға қарсы күрес, бала тәрбиесіндегі кемшіліктерді жою және «Бестерек» жобасы сияқты әлеуметтік бастамаларды іске асыру – бір-бірімен тығыз байланысты мәселелер. Егер бала тәрбиесі дұрыс жолға қойылса, жасөспірімдер қауіпті әрекеттерден аулақ болады, оның ішінде құмар ойынға түсу ықтималдығы азаяды. Ал әлеуметтік жобалар балалар мен жастарға қолдау көрсетіп, олардың қабілеттерін дамытуға, болашағын қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Қазақстандағы тәжірибе көрсетіп отырғандай, «Бестерек» сияқты жобалар балалар мен жасөспірімдердің дамуына, атааналардың білімін арттыруға және қоғамдағы әлеуметтік тұрақтылыққа елеулі үлес қосады. Мұндай бастамалар тек жеке адамның ғана емес, тұтас қоғамның дамуына септігін тигізеді. Қазіргі қоғамда балалар мен жастардың дамуы, олардың қауіпсіздігі және болашағы – басты міндеттердің бірі.

Технологиялық прогресс, интернет пен цифрлық платформалардың кең таралуы, әлеуметтік өзгерістер жас ұрпақтың өміріне айтарлықтай әсер етуде. Осы жағдайларды ескере отырып, қоғамда бірнеше өзекті мәселе туындауда: құмар ойынға тәуелділік, бала тәрбиесіндегі кемшіліктер, сондай-ақ жастар мен отбасыға арналған әлеуметтік жобалардың қажеттілігі. Құмар ойынға қарсы күрес – тек мемлекеттік органдардың міндеті емес, әр отбасының, әр педагогтың және қоғамдық ұйымдардың жауапкершілігі.

Қазіргі уақытта жастардың 12-15 пайызы әртүрлі ойын платформаларында тәуекелге ұшырап отыр. Бұл көрсеткіш жастар арасындағы ақпараттық сауаттылық пен психологиялық тұрақтылықтың жеткіліксіз екенін көрсетеді. Құмар ойынның зияны тек қаржылық қиындықтармен шектелмейді. Бұл психологиялық күйзеліс, әлеуметтік байланыстардың әлсіреуі, отбасыдағы қақтығыстар, кейде қылмыстық әрекеттерге дейін апарып соғуы мүмкін. Сол себепті ақпараттықтүсіндіру жұмыстары, заңнамалық реттеу, балама қызығушылықтар мен психологиялық қолдау шаралары кешенді түрде қолданылуы қажет. Бала тәрбие сі – қоғамның тұрақтылығына, жастардың дамуына тікелей әсер ететін тағы бір маңызды фактор. Бала тәрбиесіндегі кемшіліктер эмоционалды тұрақсыздыққа, әлеуметтік дағдылардың төмендеуіне, шығармашылық мүмкіндіктердің шектелуіне әкелуі мүмкін. Осы кемшіліктерді жою үшін ата-аналар мен педагогтардың білімін арттыру, ашық қарым-қатынас орнату, баланың хоббиі мен қызығушылығын дамыту қажет.

Міне, осы бағыттағы әлеуметтік жобалар, соның ішінде «Бестерек» жобасы – балалар мен жасөспірімдердің дамуына, олардың болашағын қалыптастыруға елеулі үлес қосады. «Бестерек» жобасы– тек шығармашылық және білім беру бағдарламаларын ұсынумен шектелмейді. Ол балалар мен жасөспірімдердің психологиялық тұрақтылығын, әлеуметтік икемділігін дамытуға бағытталған кешенді платформа ретінде жұмыс істейді. Сонымен қатар атааналар үшін арнайы тренингтер, семинарлар ұйымдастырылады, бұл отбасы ішіндегі қарым-қатынасты нығайтып, бала тәрбиесіндегі қателіктерді азайтуға көмектеседі.

Жоба аясындағы балалар мен жасөспірімдердің белсенділігі, шығармашылық және интеллектуалдық дамуы қоғамдағы әлеуметтік тұрақтылыққа, қауіпсіздікке және болашаққа деген сенімге ықпал етеді. Құмар ойынға қарсы күрес, бала тәрбиесіндегі кемшіліктерді жою және әлеуметтік жобаларды дамыту – бір-бірімен тығыз байланысқан, кешенді әрекет арқылы шешілетін мәселелер. Егер қоғам баланың дамуына, оның қауіпсіздігіне және ақпараттық сауаттылығына көңіл бөлсе, жастар қауіпті әрекеттерден аулақ болады, олардың жеке және кәсіби дамуына жағдай жасалады.

Бұл өз кезегінде қоғамның әлеуметтік тұрақтылығы мен экономикалық дамуына оң әсерін тигізеді. Сонымен қатар бүгінгі таңда Қазақстанда жасалып жатқан мемлекеттік және аймақтық бағдарламалар, халықаралық тәжірибелерді енгізу арқылы балалар мен жастардың дамуын қолдау бағытында нақты қадамдар жасалуда. Мұндай жобалар балалар мен жасөспірімдерге тек білім беріп қана қоймай, олардың әлеуметтік дағдыларын, көшбасшылық қасиеттерін, шығармашылық және интеллектуалдық қабілеттерін дамытуға мүмкіндік береді. Жастардың болашағы – олардың білім алуына, дамуына, шығармашылық әлеуетін жүзеге асыруына байланысты. Сондықтан құмар ойынға қарсы күрес, бала тәрбиесін жетілдіру және әлеуметтік жобаларды қолдау кешенді түрде жүргізілуі тиіс. Қорытындылай келе, қазіргі заманғы Қазақстанда балалар мен жастардың дамуы, олардың қауіпсіздігі және болашағы – қоғамның басты басымдықтары.

Құмар ойынға тәуелділікті азайту, бала тәрбиесіндегі кемшіліктерді жою және әлеуметтік жобаларды іске асыру арқылы біз жастарды қолдап, олардың қабілеттерін толық ашуға мүмкіндік береміз.

Бұл өз кезегінде қоғамның әлеуметтік тұрақтылығын, отбасы институтының күшін, экономикалық дамуды және жалпы халықтың өмір сапасын жақсартады. Қазақстанның әрбір азаматы үшін бүгінгі әрекет – ертеңгі болашаққа салынған инвестиция. Сол үшін біз барлық күшімізді біріктіріп, балаларымыздың, жастарымыздың, қоғамымыздың дамуы үшін кешенді, үйлесімді және тиімді шешімдер қабылдауға міндеттіміз. Шын мәнінде, қоғамның әрбір мүшесі – бұл процестің қатысушысы. Ата-аналар, педагогтер, мемлекеттік органдар, қоғамдық ұйымдар және бизнес секторлар бірлесіп әрекет етсе, Қазақстан жас ұрпаққа қауіпсіз және дамытушы орта ұсынып, олардың болашағын сенімді түрде қалыптастырады.

Мақпал СҮЙІНБАЙ