Былай қарасаң капитансың, бірақ қозғалтқыш саған бағынбайды. Былай әкімсің – өңір басшысысың. Яғни, шын мәнінде – үйдің қауіпсіздігіне жауап беруге міндетті адамсың, бірақ бөлмелердің кілттері көршіңе де берілген. ҰҚК, ІІМ, Қаржы министрлігі, Әділет министрлігі, прокуратура, сот пен жоғары оқу орындарының облыстық құрылымдары, қуатты өнеркәсіптік кәсіпорындар – бұлардың барлығы өз деңгейінде өз заңдары бойынша өмір сүретін құрылымдар. Әкім сұрай алады, бірақ үнемі талап ете алмайды. Ол үйлестіруші, медиатор, ұйымдастырушы, бірақ аймақтың толыққанды басшысы емес.

Алайда бәрінің жауабын содан сұрайды: мектеп, аурухана, жол, қылмыс, өнеркәсіп, бәріне жауап беруі тиіс. Яғни, жүйе нәтижені талап етеді, бірақ барлық құралды қолыңа бермейді. Осындай қиын жүйеде кімнің аймақты алға жылжытқысы келетін талпынысы бар екені анық көрінеді. Мен жақында Жамбыл облысына Бауыржан Момышұлының 115 жылдығына арналған конференцияға барғалы отырмын.

Осыған орай алдын ала аймақтың қалай өмір сүріп жатқандығына ойша көз жүгіртіп, таразылап көргім келді. Мұнда үшінші жыл қатарынан әкім болып Ербол Қарашөкеев – сирек кезде сетін кадрлық өмірбаяны бар адам жұмыс істеуде. Ол мемлекеттік машинаның барлық дерлік сатыларынан өткен адам: Президент Әкімшілігінің кеңесшісінен бастап Ауыл шаруашылығы министріне дейін, сондай-ақ Қаржы министрлігінің талдаушысынан бастап ірі холдинг басшысына дейінгі жолдан өткен.

Аймақтың жалпы жағдайын ведомстволық принцип бойынша емес, әртүрлі салаларды қамти отырып көре алатын жүйелік тәжірибе – бұл біздің кеңістігімізде сирек кездесетін тәжірибе. Ең қызығы: қолыңдағы билігің «қысқарып» кеткен болса да Жамбыл облысы тек статистикамен ғана түсіндіруге болатын оң нәтижелерді көрсетуде. Мұндағы цифрлардың артында қайнаған еңбек, жаңа индустриалды қуат және ең бастысы – басқарушылық ерік-жігер тұр.

Өнеркәсіп – аймақтың жүрегі 2025 жыл Жамбыл облысы үшін бетбұрысты жыл болды. Он айдың ішінде өнеркәсіп өнімі тарихта алғаш рет 1 триллион теңгеден асып, өңір бұл салада көшбасшыға айналды. Мұның бәрі – 919 кәсіпорында жұмыс істейтін 41 мың адамның бір үлкен, күрделі механизм секілді ортақ мақсат, нәтижеге күш жұмылдыруының арқасында мүмкін болды. Осы өсу мен өрлеудің ең жарқын кезеңдері төмендегі нақты жобаларда айқын көрініс тапқан.

Аймақтың жаңа химиялық картасы

Өңірдің химия өнеркәсібі 320,3 миллиард теңгенің өнімін берді. «Қазфосфат» көлемін 54,2 пайызға – бір жарым есеге арттырды. «НДФЗ» сары фосфор өндірісін 8,5 пайызға, «Talas Investment Company» натрий цианидін өндіруді 6,5 пайызға көтерді. Мұндай көрсеткіштер тек пайыздық жиынтық ғана емес. Бұл жаңа жұмыс орындары. Бұл қыздырылған металдың иісі бұрқырап тұрған шеберханалар. Бұл ауысымнан таң атқанда бір-ақ шығатын жұмысшылар және солардың болашаққа сеніммен қарайтын балалары, өйткені олардың ата-аналарында тұрақты жұмыс бар.

Құрылыс индустриясы жаңа деңгейге көтерілуде. «Жамбылгипс» өндіріс көлемін 52,6 пайызға арттырды.

Жаңа кәсіпорындар іске қосылды:

– фиброцемент өндірісі (жылына 140 мың шаршы метр)

– есік өндірісі (жылына 50 мың бірлік).

Бұл материалдар қазірдің өзінде заманауи мектептердің құрылысына – ертең сол жұмысшылардың балалары баратын мектептерге пайдаланылуда.

Тамақ өнеркәсібіндегі күшті серпіліс

Бір жыл ішінде 83,8 мың тонна қант, 2872 тонна ірімшік пен сүзбе өндірілді. Бұл даму – тек экономика емес. Бұл аймақтың аграрлық даңқының оралуы, бірақ жаңа технологиялық деңгейде. Мұнай өңдеу және машина жасау саласы да жұмыс істеп тұр. Мұнай өңдеу – 23,4 миллиард теңге, 34,6 пайызға ұлғайған.

Машина жасау – 17,6 миллиард теңге. Ал шикізаттық емес тауарлардың экспорты 1,5 есеге – 270,4 миллион долларға дейін өскен. Химия экспорты (өсім 157 пайыз), азық-түлік (186,9 пайыз) және құрылыс индустриясының (112,4 пайыз) экспорты қарқын алуда. Бір кездері тек ауыл шаруашылығын ғана сөз етіп келген аймақ үшін бұл жаңа өнеркәсіптік география.

ӨНЕРКӘСІПТІК ДҮМПУ: ОБЛЫСТЫҢ ӘЛПЕТІН ӨЗГЕРТЕТІН ЗАУЫТТАР

1.Күйдірілген әк зауыты – жылына 70 мың тонна өнім өндіреді. «Тараз» индустриялық аймағында «KazGeoEnergy» ЖШС зауыты ашылды. Бұл 1-сортты әк өндіретін аймақтағы жалғыз өндіріс кешені. Жеке мансап. Siemens AG жүйесі.

Еуропалық өнеркәсіптік аймақтар қуана алатын өнім. Оның әк тасы қазірдің өзінде мыналарға пайдаланылуда:

– цемент, кірпіш, газ блоктарына;

– металлургияға;

– химияға;

– тамақ өнеркәсібіне, тіпті Е-529 қоспасын өндіруге. Әрбір тонна импортты алмастыруға жасалған тағы бір қадам.

2. Еліміздегі құс етін өңдейтін «Алель Агро» зауыты қуаттылығы жылына 70 мың тонна етті еңсеретін кәсіпорынды іске қосып, соған 19,8 миллиард теңге салды. Жұмыртқадан дайын өнімге дейінгі циклмен жұмыс істейді.

Заманауи өлшемдер, еуропалық стандарттар. Компания ашытқы сияқты жылдам көтеріліп, өсуде: 2019 – старт алған;

2020 – 10 мың тонна ет өңдеген;

2021 – екі бройлер фабрикасын ашқан;

2022 – құрама жем зауытын ашқан, 84 мың тонна;

2023 – 13,5 миллион тауыққа арналған инкубатор салған;

2025 – үшінші зауытты іске қосқан (4600 т);

2026-2028 жылдары – жаңа фабрикалар ашуды көздеп отыр, 69 мың тонна құс етін өңдеуге арналған.

Бұл жай ғана өндіріс емес – бұл нөлден бастап жаңадан құрылған бүкіл бір сала. Ет пен шұжық экспорты: тоғыз айда 3327 тонна. Географиясы – Кувейттен Германияға дейін.

ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫНЫҢ ТӘЛІМІ

Жоғарыда сөз болған зауыттар, пайыздар, миллиардтар, жаңа өндірістер – бұл басты сұраққа жауап: өкілеттігі шектеулі болған күннің өзінде облыс әкімі халыққа тиімді бола ала ма? Жауап: иә, егер ол «жоғарыдан нұсқау күтіп» емес, «өз бетімен ізденіп» жұмыс істей алатын болса – бизнесті, инвесторларды, шағын кәсіпорындарды, фермерлерді, өнеркәсіпшілерді, банктерді, халықаралық компанияларды бір мүддеге біріктіре алса. Иә, егер ол экономиканы тек есеп беру тілінде ғана емес, адам еңбегінің тілінде де түсінсе. Иә, егер ол жоғарыдан тапсырма тосып отырмастан, экономикаға жаңа серпін беретін жағдай жасалған ортаны құра алса.

Жамбыл облысы – мемлекеттік басқарудың теңгерімсіз жүйесінде де аймақтың қалай көтеріле алатындығының мысалы. Қолында шектеулі деңгейдегі билігі бар адамның ынтасы болса аймақты алға жылжыта алады. Мұндай нәтижелерде саясат аз көрініс береді, өйткені билік етуде нақты басқару өнері маңызды.

Бигелді ҒАБДУЛЛИН

жазушы, журналист.