Криптовалюталардың тарихы 2009 жылы Сатоши Накамото деген бүркеншік атпен шығарылған алғашқы және ең танымал криптовалюта Биткоиннен (Bitcoin – BTC) бастау алады.

1.Криптовалютаның жұмыс істеу принциптері .

Криптовалюталардың негізгі қызметі оның астында жатқан блокчейн технологиясына байланысты. А. Блокчейн (Blockchain).

Блокчейн – бұл уақыт бойынша үнемі өсіп отыратын, бірақ бұрынғы деректерді өзгертуге болмайтын, криптографиялық тәсілмен біріктірілген транзакциялар тізбегі (блоктар). Әрбір блок өзінен бұрынғы блок туралы ақпаратты (хэшін), уақыт белгісін және транзакциялық деректерді сақтайды.

Блокчейн деректері бір серверде емес, желіге қосылған мыңдаған компьютерде (түйіндерде) сақталады. Бұл оны бұзуды немесе жалған ақпарат енгізуді мүмкін етпейді, өйткені өзгеріс енгізу үшін желідегі түйіндердің 51 пайызындағы деректерді өзгерту қажет. Барлық транзакциялар ашық (әркім көре алады), бірақ оны жіберуші мен алушының жеке аты-жөні емес, тек криптографиялық мекенжайлары (әмияндары) көрінеді.

В. Майнинг және Консенсус алгоритмдері. Жаңа транзакцияларды растау және жаңа блоктарды тізбекке қосу үшін консенсус алгоритмдері қолданылады: Proof-of-Work (PoW): Еңбек дәлелі. Биткоин қолданатын әдіс. Майнерлер күрделі математикалық есептерді шешу арқылы транзакцияларды растайды. Бұл процеске көп есептеу қуаты мен электр энергиясы қажет. Растаған майнер жаңадан шығарылған криптовалюта түрінде сыйақы алады.

Proof-of-Stake (PoS): Үлес дәлелі. Ethereum сияқты жаңа жүйелер қолданады. Мұнда транзакцияларды растау және жаңа блоктарды құру майнерлердің (енді валидаторлар) жүйеде қанша криптовалюта ұстап тұрғанына байланысты. Бұл энергияны аз қажет етеді. Нарықта 3000-нан астам криптовалюта бар.

2. Қазақстандағы криптовалюта нарығы

Қазақстан криптовалюта нарығын реттеуде Орталық Азиядағы көшбасшы елдердің бірі. Әсіресе майнинг және криптобиржа қызметтері бойынша АХҚО (Астана халықаралық қаржы орталығы).

Қазақстанның негізгі реттеу алаңы – АХҚО. Арнайы реттеу режимі: АХҚО өз юрисдикциясында криптобиржаларға арнайы лицензиялар береді және олардың қызметін қадағалайды. Бұл халықаралық биржаларға Қазақстан нарығына заңды түрде кіруге мүмкіндік береді. Қауіпсіздік шаралары: Лицензияланған биржалар ақшаны жылыстатуға және терроризмді қаржыландыруға қарсы (AML/ CFT) қатаң талаптарды орындауға міндетті. Әр алаңда арнайы есеп беретін офицер (MRLO) жұмыс істейді.

Шектеулер: АХҚО тек өзі лицензиялаған криптовалюталармен ғана сауда жасауға рұқсат береді. Майнингті реттеу Қазақстан электр энергиясының арзандығына байланысты әлемдегі ірі майнинг орталықтарының біріне айналған. Салық салу: Майнинг қызметі заңды түрде реттеліп, майнингтік қызметке арнайы салық енгізілген. Энергетикалық қауіпсіздік: Үкімет елдің энергетикалық тұрақтылығын қамтамасыз ету мақсатында майнинг фермаларының электр энергиясын тұтынуын бақылайды және шектейді.

Ұлттық Банктің ұстанымы

ҚР Ұлттық Банкі төлем құралы ретінде криптовалютаның кең қолданылуына сақтықпен қарайды, бірақ АХҚО аясындағы реттеуді қолдайды.

Сонымен қатар Қазақстан өзінің цифрлық валютасын (CBDC) – Цифрлық теңгені енгізу мүмкіндігін зерттеп жатыр. Криптовалюта – қаржы әлеміндегі революциялық өзгеріс. Ол орталықсыздандыру, жылдамдық және мөлдірлік сияқты үлкен артықшылықтарды ұсынса да, бағаның құбылмалылығы және реттеудің күрделілігі сияқты елеулі тәуекелдерді де алып жүреді. Қазақстан үшін бұл технология экономиканы цифрландыру және жаһандық инвестиция тарту үшін маңызды құрал, сондықтан мемлекет оны қауіпсіз және бақылаулы шеңберде дамытуға күш салуда.

Криптонарыққа қатысқысы келетін әрбір азамат қаржылық сауаттылықты арттырып, тәуекелдерді мұқият бағалауы қажет.

Фариза ӘБДІКЕРІМОВА