Бүгінде еліміздегі мектептердің 86 пайыздан астамы инклюзивті білім алуға жағдай жасады. Инклюзивті білім беруді дамыту бойынша стратегиялар мен бағдарламалар әзірленді, педагогтер үшін оқыту семинарлары мен тренингтер өткізіледі, мектептер мен оқу орындарының бастамаларына қолдау көрсетіледі.

Қазақстанда ерекше білім беру қажеттіліктері бар 200 мыңнан астам бала бар. Олар үшін арнайы білім беру ұйымдарының желісі құрылды. Бұл 44 арнайы балабақша, 99 арнайы мектеп, 99 ПМПК, 212 ППТК, 10 аутизм орталығы және 13 оңалту орталығы, ал қалған балалар инклюзия жағдайында жалпы білім беретін мектептерде оқиды.

Арнайы білім беру ұйымдарының желісі 68 бірлікке ұлғайды. Мектептер базасында инклюзияны қолдаудың 708 кабинеті, 22 ресурстық консультативтік орталық ашылды. 2,5 мыңға жуық педагог-ассистент, 9,7 мың арнайы педагог, 12 мыңнан астам педагог-психолог және әлеуметтік педагогтер қабылданды. 600-ден астам арнайы оқу бағдарламалары әзірленді. Білім берудің барлық деңгейлерінде жалпы саясатты іске асыру үшін 2023 жылғы қарашада Білім министрлігінің жанынан арнайы және инклюзивті білім департаменті құрылды. Мектептерде «педагог-ассистент» лауазымы енгізілді, бұл мамандар санын бір жылда 1-ден 2,5 мыңға дейін арттыруға мүмкіндік берді. Енді бұл лауазымның ашылуы мектепке дейінгі ұйымдарда да қарастырылуда. ЕБҚ бар балалармен барлығы 9 мыңнан астам арнайы педагог жұмыс істейді.

Келесі жылдан бастап педагог-ассистенттер колледждерде дайындала бастайды. Тірек-қимыл аппараты бұзылған балалар үшін мектепте «жеке көмекші» лауазымы енгізіледі. Сондай-ақ, «Педагог» кәсіби стандартына ЕБҚ бар балалармен жұмыс істеу бойынша жаңа мамандықтар енгізілуде. Сонымен қатар, қатардағы педагогтердің біліктілігін арттыру бойынша жұмыстар жүргізілуде. Биыл курстардан 5 мың педагог өтті. Жаңа ережелерге сәйкес білім беру ұйымдарында психологиялық-педагогикалық қолдаудың үш деңгейлі моделі іске асырылды.

Бірінші деңгейде сыныптағы немесе топтағы сынып жетекшілері мен мұғалімдері сабақ кезінде балаға қолдау көрсетеді. Екінші деңгей психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу қызметінің мамандарын, оның ішінде педагог-психологтарды, әлеуметтік педагогтерді, арнайы педагогтер мен педагог-ассистенттерді тартады. Қажет болған жағдайда үшінші деңгейде мамандар қосылады: сурдопедагогтар, тифлопедагогтар және басқа сарапшылар. Бұл шаралар оқуда қиындықтары бар барлық балалар үшін білім беру қызметтерінің сапасын жақсартуға бағытталған.

Психологиялық-педагогикалық қолдаудың үш деңгейлі моделінің арқасында балалар өздерінің қажеттіліктері мен жеке мүмкіндіктеріне барынша сәйкес келетін қолдау алады. Бұл өзгерістерді енгізу әр балаға өз әлеуетін жүзеге асыруға мүмкіндік беретін ең инклюзивті білім беру ортасын жасайды. Осылайша, Қазақстанның оқу-ағарту министрлігі барлық балаларға, соның ішінде ерекше білім беру қажеттіліктері бар балаларға тең мүмкіндіктер жасауға бағытталған Инклюзивті білім беруді белсенді дамытуды жалғастыруда.

Қабылданған шаралар мен қол жеткізілген нәтижелер оқытудың барлық деңгейлерінде қолжетімді және кедергісіз білім беру ортасын құруға ұмтылысты көрсетеді. Қорытындылар мен перспективалар: Инфрақұрылымды кеңейту және кадр құрамын ұлғайту. Педагог-ассистенттердің, арнайы педагогтердің, психологтардың және әлеуметтік педагогтердің санын арттыру ЕБҚ бар балаларды қолдаудағы маңызды қадам болып табылады. «Жеке көмекші» сияқты жаңа лауазымдарды құру, сондай-ақ ерекше қажеттіліктері бар балалармен жұмыс істеу үшін кәсіптерді «Педагог» кәсіби стандартына енгізу білім беру процесін заманауи сын-қатерлерге бейімдеу қажеттілігін көрсетеді. Е

БҚ бар балалар үшін мамандандырылған жағдайлар жасау. Инклюзияны қолдау кабинеттерін, ресурстық консультативтік орталықтарды енгізу және мамандандырылған Білім беру ұйымдарының санын ұлғайту сапалы білім алу мүмкіндіктерін кеңейтеді. Алайда, ауылдық жерлердегі балалар қалалардағы балалар сияқты қызметтерге қол жеткізе алатындай етіп, мұндай мекемелердің өңірлерге біркелкі бөлінуін қамтамасыз ету маңызды. Педагогтердің біліктілігін арттыру.

Мұғалімдерді инклюзивті білім берудің жаңа тәсілдеріне үйрету сапалы білім беру ортасын құруда шешуші рөл атқарады. 5 мың педагогтан өткен біліктілікті арттыру курстары оң динамиканы көрсетеді. 2024 жылдан бастап колледждерде педагог-ассистенттерді даярлау бағдарламасын енгізу мамандарды жүйелі даярлауға кепілдік береді. Психологиялық-педагогикалық қолдаудың үш деңгейлі моделі. Үш деңгейлі қолдау моделін енгізу ерекше қажеттіліктері бар балаларды қолдауға бағытталған тәсілді күшейтеді. Бұл тәсіл уақтылы көмек көрсете отырып, балалардың негізгі және күрделі қажеттіліктерін ескеруге мүмкіндік береді. Инклюзивті білім берудің үздіксіз жүйесінің ұлттық моделі.

Бұл модельді енгізу бүкіл білім беру траекториясы бойынша ЕБҚ бар балаларды қолдауға бағытталған бірыңғай, үйлестірілген жүйені құру бойынша ұзақ мерзімді жұмыстың негізін қалады. Әрі қарай дамуға арналған ұсыныстар:

– Отбасылармен өзара іс-қимылды нығайту Ата-аналарды ЕБҚ бар балаларды оқыту және сүйемелдеу процесіне тарту білім беру стратегияларын табысты іске асыруға ықпал етеді. Осындай балаларды тәрбиелеп отырған отбасыларды қолдаудың қосымша бағдарламаларын әзірлеу қажет.

– Технологияларды интеграциялау. Адаптивті оқыту платформалары және арнайы бағдарламалар сияқты цифрлық құралдарды пайдалану ЕБҚ бар балалар үшін оқытудың қолжетімділігін айтарлықтай жақсарта алады.

– Шаралардың тиімділігін бағалау. Білім беру сапасын жақсартуға және балаларды ЕБҚ-мен қоғамға біріктіруге қаншалықты тиімді ықпал ететінін түсіну үшін енгізілген шаралардың нәтижелеріне үнемі мониторинг жүргізу маңызды.

– Халықаралық деңгейде ынтымақтастықты кеңейту. Инклюзивті білім беру бағдарламаларын сәтті жүзеге асыратын басқа елдермен тәжірибе алмасу ұлттық стратегияларды жақсартуға ықпал етуі мүмкін. Қабылданған шаралар инклюзивті қоғамды дамыту үшін негіз жасайды, мұнда әр бала өз қажеттіліктеріне сәйкес білім алуға құқылы.

Алайда, тұрақты өзгерістерге қол жеткізу және ЕБҚ бар балалардың өмір сүру сапасын арттыру, педагогтардың кәсіби дайындығын жетілдіру және мамандандырылған білім беру ұйымдарының желісін кеңейту үшін жүйені жетілдіру бойынша жұмысты жалғастыру маңызды.

Айгүл АБИЛОВА

«Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы АҚ филиалы облыс бойынша Кәсіби даму институтының аға оқытушысы.