Жалпы, 1970 жылдан бастап Берікқара терегі ботаникалық кіші қорықта қорғалады. Ал, оның өсетін жерлері – теңіз деңгейінен 1000-1200 метр биіктікте таулы шоқылары бар шатқалдың солтүстік жартасты беткейлері болып келеді. Бұл теректің биологиялық ерекшеліктерінің бірі – ол әртүрлі гүлдері бар екіжақты өсімдік саналады. Терек тұқымымен және вегетативтік тәсілмен жас бұтақтарымен көбейіп, ерте көктемде жапырақтары жайыла басталғанда гүлдейді. Ондағы шоқ гүлдердің ұзындығы бір сантиметрге дейін болады. Берікқара өңірінің төл тумасы, белгілі ғалым, ұстаз әрі тарихшы Әбдіқадір Жүргенов өзінің «Жел өтінде өскен бір ұлыңмын» атты төл туындысында сол төңіректің тамылжыған табиғаты мен өр мінезін өзінше сипаттай келе, ата-бабалары өткен ғасырдың 20-30 жылдары әр сайдың бойын қоныс етіп, аң-құсын қорғап, тал-дарағын аялап өсіріп, күн кешкендігін шебер суреттейді. Ал, ата-бабасы Берікқара шатқалының маңайын оның ішінде, төртінші атасы Ақсақал мекен еткен сайдың бүгінгі иесі Рүстембек Назарбеков осынау шатқалда сан түрлі ағаш пен аң-құсты кездестіруге болатынын жеткізді.

– Мұнда «Қызыл кітапқа» енгізілген ағаш-бұта және шөптердің сирек тұқымдары бар. Жабайы алманың сирек түрі, зерафшан аршасы, жіңішке штубендорфия, речель алмұрты, кәдімгі пісте, рауғаш, Тянь-Шань жоңышқасы, кәдімгі тау сағыз, көктікен, Корольков бәйшешегі, Грейг және Кауфман қызғалдағы мен Берікқара терегі бар. Өлкетанушылардың айтуынша, сирек кездесетін терек шатқалдың терең түкпірінде өседі. Оның өзі 4-5 түп қана. Мұндай ағаштың түрі тек Американың Колорадо шатқалында ғана кездеседі екен. Еліміз тәуелсіздігін жариялаған соң, Берікқара аймағы да түрлене түсті. Мәселен, бірнеше жыл бұрын тау аңғарынан демалыс орындары ашылды. Мұнда мыңғыртып мал өсіріп, жайқалтып жеміс-жидек егіп, оның өнімін сатып пайда табушылар да аз емес. Ендігі кезекте Қаратау қойнауының туризмін дамыту үшін кешенді бизнес-жоспар құрып, оны саяхатшылардың игілігіне айналдыру қажет. Күйік асуынан бастап, Созақ ауданының аумағына дейінгі алып аймақта адам баласы сүйсінер небір ғажайып асулар, өсімдіктер мен аңдар кезігеді. Адамзаттың алтын бесігі – Қаратау екендігін бүкіл әлем білуі тиіс, – дейді қорықшы Рүстембек Назарбеков.

Сондай-ақ, шатқалда сирек кездесетін Семенов үйеңкісі, Сиверс алмасы мен Согдиана шағаны сынды өсімдіктер де өседі. Дейтұрғанмен, қорықшылар Берікқара терегіне ерекше көңіл бөледі. Өйткені, қазір бұл терек тек Қазақстанда ғана сақталып қалған. Осы себепті, реликт түр саналатын Берікқара терегіне Канада елінің ботаниктері қызығушылық танытуда. Канадалықтар төрт жыл сайын осында келіп, теректің өсу ерекшелігін зерттеуді әдетке айналдырған. Ендеше, қазақстандық табиғат жанашырлары Берікқара сайындағы тасты жарып өсетін таптырмас теректі көздің қарашығындай сақтаса игі.

Есен ӨТЕУЛІ