«Қара жұма» тарихы

Қара жұма әдетте қарашаның соңғы жұмасына дәлме дәл келеді. Бұл осы айдың соңғы бейсенбісінде өтетін америкалық Алғыс айту дәстүріне байланысты. Осы науқаннан кейін Рождествоға дайындық маусымы басталады.

Бұл дәстүрдің қашан пайда болғанын нақты айту қиын. XIX ғасырдың аяғында болған болуы мүмкін. Дүкендер демеушілік ететін Алғыс айту күніне арналған шерулер сол кезде танымал болды. Егер сіз АҚШ тұрғындарынан оның неге «Қара жұма» деп аталатынын сұрасаңыз, көпшілігі бұл күні бөлшек саудагерлер тұтынушыларды «қара жолға түсуге» (жақсы қаржылық пайда алу үшін) тарту үшін барлық мүмкіндіктерін пайдаланды деп жауап береді.

«Қара жұманың» тағы бір нұсқасы 1960 жылдардағы Филадельфияға сілтеме жасайды. Сол кезде Sale Friday екі маңызды оқиғаның ортасында өрбіген. Бейсенбіде Алғыс айту күні өткен және сол жылы сенбіде қалада өткен АҚШ Әскери және Әскери-теңіз академияларының футбол матчының әсері бар. Бұл күні көшелер сатып алушыларға лық толған. Мұның бәрі такси, полиция және басқа да қалалық қызметтердің жұмысына үлкен кедергі келтірді. Осылайша олар бұл күнді «қара жұма» деп атап кеткен.

Қара жұма – бірқатар елдерде және Қазақстанда тұтыну мәдениетінің ажырамас бөлігіне айналды. Бұл күн мерекелік сауда маусымының басталуын білдіреді және айтарлықтай жеңілдіктер мен акциялардың басталатын уақытқа тұспа тұс келеді. Дегенмен, еліктіретін ұсыныстардың артында адамдарды қисынсыз әрекетке итермелейтін психологиялық және әлеуметтік механизмдер бар. Олар тек бизнесмендерге пайда әкеледі. Бүгін біз «Қара жұманың» маркетингтік әсері, неге тұтынушылар арасында соншалықты күшті резонанс тудыратыны және бизнесте сатылымды арттыру үшін осы механизмдерді қалай пайдалануға болатыны туралы баяндаймыз.

Жеңілдіктер психологиясы және бағаны қабылдау

Зерттеулер көрсеткендей, жеңілдіктер бағаны қабылдауға және сатып алу тәртібіне әсер етеді. Дэниел Каннеман мен Амос Тверский ұсынған «жоғалту-пайда» теориясына сәйкес, адамдар ықтимал пайдаға қарағанда, шығындарға сезімтал. Бұл белгілі бір кезеңде жақсы ұсынысты жіберіп алу мүмкіндігі күнделікті әрекеттен гөрі қауіптірек, қаржылық шығын түрі ретінде қабылданатынын білдіреді. Осылайша, сатып алушылар өнімдерге үлкен жеңілдіктерді көргенде, ұтымды бағаны жіберіп алу қысымын сезінеді, бұл ақыр соңында өзіне қажетті немесе қажетсіз тауарды сатып алуға, шығындануға итермелейді.

Әлеуметтік салыстыру және топтық қысым

«Қара жұма» әсерінің ұлғаюы әлеуметтік факторларға да байланысты. Леон Фестингер ұсынған әлеуметтік салыстыру теориясына сәйкес, адамдар өзін басқалармен салыстыру арқылы өздерінің жетістіктері мен мінез-құлқын бағалауға бейім. Жаппай сатылымдар кезінде, айналаңыздағы адамдар белсенді түрде сатып алған кезде, адамдарға процеске қатысу үшін қысым әсер етеді. Әсіресе, жақын досыңыз ақылға қонымды бағамен эксклюзивті нәрсені сатып алса, жоғалтқан пайда сезімі бірден пайда болады. Зерттеулер көрсеткендей, басқалардың сатып алуын бақылау ұқсас ресурстардың жетіспеушілігі сезімін тудыруы және топқа қосылуға деген ұмтылысын тудыруы мүмкін. Бұл сатып алу белсенділігінің артуына әкеледі.

Эмоциялық фактор және тұтынушылық тәуелділік

«Қара жұма» сауда эмоцияларын өте белсенді түрде тудырады. Сатып алу ләззат сезіміне жауап беретін нейротрансмиттер дофаминнің бөлінуін тудыруы мүмкін. Бұл адамдар сатып алуды жағымды эмоциялармен байланыстыра бастағанда және жиі базарларда немесе сүйікті дүкендеріндегі сөрелердің алдында жүргенде пайда болатын сезім. Нәтижесінде, тауарлар қажет болмаса да, оларды сатып алу қуанышын сезінуге деген ұмтылыс шамадан тыс шығындарға әкелуі мүмкін.

Шектеулі уақыт пен жеделдік әсері

Көптеген «қара жұма» ұсыныстарының шектеулі уақыты бар. Бұл шұғыл және жеделдік сезімін тудырады. Маркетологтар шешім қабылдау уақытын шектеу импульсивті сатып алуға әкелетінін бұрыннан байқаған. Психологтардың айтуынша, шектеулі уақыт жағдайында сатып алушылар ұтымды ойдан гөрі эмоцияларға негізделген шешім қабылдайды. Бұл тұтынушылардың қажетсіз өнімдерді жіберіп алу сезімін болдырмау үшін сатып алуына әкелуі мүмкін.

Мәдени және әлеуметтік аспектілері

«Қара жұманың» маңызды аспектісі – оның мәдени маңыздылығы. Соңғы жылдары бұл күн тек қана сауда уақыты ғана емес, адамдарды жақындастыратын оқиғаға айналды. Көптеген отбасылық достар сатылымдарға қатысу және сатып алынған жаңа заттарды талқылау үшін жиналады. Бұл мерекелік көңіл күй сыйлайды. Дегенмен, бұл адамдарды трендте қалғысы келетін қоғамдастыққа сәйкес болу үшін осы жеңілдік марафонына қатысу қажеттілігін сезінгенде қысымға душар етуі мүмкін. Кәсіпкерлер осы қарбалас уақытты тұтынушылардың қолымен өз қоймаларын босату үшін пайдалануға міндетті. «Қара жұма» ескі клиенттердің адалдығын арттыруға ғана емес, сонымен қатар болашақта тұрақты аудиторияға айналуы мүмкін жаңа аудиторияны қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Біз осы уақытта тұтынушылардың мінез-құлқының кейбір ерекшеліктері туралы айттық, бірақ сіздің міндетіңіз – бұл әсер ету тетіктерін бизнесіңізге бейімдеу және оларды барынша тиімді қолдану.

Қазақстанда «қара жұма» немесе «жомарт жұма» қалай өтіп жатыр?

«Шопинг мерекесінің» Қазақстанға келгеніне көп болған жоқ. Бірақ, бұл науқан тұтынушыларға ерекше ұнайды. Жеңілдіктер мен акциялар адамды қызықтырмай қоймайды. Тіпті тұтынушыларға бөліп төлеуді және тауарды несиеге алуды ұсынатын немесе бір тауардың орнына екі тауар сатып алатын дәстүр де таңсық емес. Өз кезегінде бұл нәтижелі болып жатыр. Адамдар дүкендерге топ-тобымен барып, жеңілдіктер іздейді. Сатушылар жарнамасын бір күн бұрын іліп, терезелерін мерекеге сай безендіріп, сатылымын жариялайды. Бұл науқанға саналы түрде үңілсеңіз, Қазақстанда «қара жұма» қалай жұмыс істейтінін түсіну арқылы сіз шынымен де көп ақша үнемдей аласыз. Ең бастысы – дүкенге тізіммен бару және қажетсіз ештеңе сатып алмау.

Қазақстанда бұл сауда науқаны 2010 жылдардың басында танымал бола бастады. Дүкендер мен онлайн платформалар электроника, киім, тұрмыстық техника бойынша әртүрлі акциялар мен жеңілдіктер ұсынады. Сатушылар тұтынушыларды тарту үшін онлайн және офлайн платформаларды пайдаланады. Жыл сайын акцияға қатысатын компаниялардың саны артып келеді. Бұл бәсекелестіктің артуына және тұтынушылар үшін ұсыныстардың жақсаруына ықпал етеді.

Тауарларды үлкен жеңілдікпен сатып алу шынымен мүмкін бе?

Қазақстанда «Қара жұма» күні тауарды айтарлықтай жеңілдікпен сатып алу мүмкіндігі әр дүкенде әртүрлі. Клиенттерді тарту және сатылым көлемін ұлғайту үшін адал жұмыс істеп, нақты өнімдерге нақты жеңілдіктер ұсынатын сатушылар бар. Дегенмен, сергек болуыңыз керек, өйткені кейбір ұсыныстар жарнамаланғандай тиімді болмауы мүмкін және жеңілдіктердің шынайы екеніне көз жеткізу үшін науқан басталғанға дейінгі бағаларды тексеру маңызды. Сатып алушылар үлкен науқанның алдындағы алдын ала хабарландыруларды да қадағалап отырғаны жөн.

Өз беделін бағалайтын дүкендер адал жұмыс істейді және ешқашан тұтынушыларды алдамайды. Сондықтан олар нақты жеңілдіктер ұсынады. Бұл көбінесе әлемдік брендтер, сәнді және ерекше өнімдер ұсынатын дүкендерге қатысты. Сатып алушылар қызыл баға белгілеріне немесе бағасы сызылған сары түске назар аударуы керек. Жаһандық жеңілдіктер жүріп жатқан осы күндері біреу қандай да бір затты сатып алуды жоспарласа, алдын ала дүкенге барып, бағаны қадағалаған дұрыс. Сонда олардың алданғанын немесе жеңілдіктердің шынайы екенін түсінуге болады. Көбінесе жеңілдіктер қоймада аз қалған заттарға және жоюды қажет ететін өнімдерге, сондай-ақ маусымнан тыс пайдаланылатын заттарға жүреді. Олардың қорлары шектеулі, қажетті өлшем болмауы мүмкін, бірақ оларға жеңілдік болатыны анық.

Қазақстандағы «қара жұма» бөлшек сауда үшін шын мәнінде маңызды оқиға саналады. Ол жергілікті ғана емес, сонымен қатар, халықаралық сатып алушылардың да назарын аударады. Өйткені, бұл уақытта тиімді сауда жасауға мүмкіндік мол. Бұл жағдайда сақтық шараларына мән беру зиян келтірмейді. Өйткені, кейбір сатушылар нақты жеңілдіктердің орнына маркетингтік трюктерді пайдаланады. Олардың жұмыс істейтіні анық. Өйткені сатып алушылар көп жағдайда нақты жеңілдіктерді алдын-ала ойластырылған қулықтан ажырата алмайды.

Қазақстандық маркетологтар қауымдастығының атқарушы директоры адамдардың эмоциясымен ойнайтын, қалтасының қалыңдай түскенін ғана қалайтын сатушыларды кездестіруге болатынын айтады. Кейбіреулер өнімнің бағасын алдын ала көтереді. Нәтижесінде, науқан деген желеумен сатып алушыға жеңілдік жасағандай әсер қалдырып, әдеттегі бағамен сатады.

– Мұндай жағдайлар бар. Клиенттермен қарым-қатынасты бағалайтын дүкендер мұны жасамайды, өйткені адамдар қазір сақтық танытады. Ал әлеуметтік желілер жағымсыз оқиғаларды тез таратып жібереді. Дегенмен, мұндай манипуляция әрекеттерін танымалдылығы аз дүкендерден күтуге болады. Сондықтан бағаны бақылап, сатылымға алдын ала дайындалған дұрыс. Әрине, мұндай стратегияның сатып алушы үшін өз тәуекелдері бар. Мысалы, дүкен «тауар таусылады немесе оған жеңілдіктер болмайды» деп жариялуы мүмкін, – деп атап өтті Анелия Мұхамедкәрімова.

Қазақстандық «HB» әйелдер киім брендінің негізін қалаушы Әлия Ахметова оның дүкендерінде әрқашан ашық сатылым болатынын айтып сендірді. Бірақ, тек «қара жұмада» ғана супер жеңілдіктер ұсынатынын жасырмады.

– Осы науқанда біз бес жылдан бері супер жеңілдіктер ұсынып келеміз. Жеңілдік болатын күнді алдын ала анықтаймыз. Әдетте, бұл бір күн емес, үш күнге созылады. Осы кезеңде біреулер қалдық өнімдер мен баяу сатылатын тауарлардан құтылуға тырысады. Біз адал жолмен келе жатырмыз деп есептеймін. Адамдар мерекелік әсерді сезінуі үшін біз жақсы, сапалы заттарға нақты жеңілдіктер жасаймыз. Өткен жылы біз өзіміз алдын-ала қойған межені 50 пайызға орындадық, – дейді кәсіпкер.

Осы жаһандық дәстүрді енгізудің арқасында Қазақстан Республикасында тұтыну мәдениеті жоғарылап, әлемдік нарықтық тенденцияларға біртіндеп бейімделу үдерісі орын алуда. Жыл сайын Қазақстанда «қара жұмада» қандай жеңілдіктер болатынын білу үшін алдын ала хабарландыруларды қадағалап отыру керек.

Арайлы ЖАҚСЫЛЫҚ