Департамент басшысының әлеуметтік мәселелер жөніндегі орынбасары Марал Ділдәбекованың айтуынша, биылғы 1 тамыздағы жағдай бойынша облыста 136992 адам ортақ зейнетақы, 130927 тұрғын базалық зейнетақы алады. 2024 жылы зейнетақылар мен жәрдемақылардың барлық түрлерінің мөлшері ұлғайған.

– Жыл басынан бері қалыптасқан зейнеткерлер үшін ынтымақты зейнетақы мөлшері 9 пайызға артты. Ағымдағы жылы ең төменгі зейнетақы мөлшері 57853 теңгені құрайды. Айта кету керек, бұл жерде 1998 жылға дейін толық жұмыс өтілі бар қазақстандықтар үшін жасына байланысты зейнетақы төлемінің ең төменгі мөлшері көзделеді, яғни ерлер үшін – 25 жыл және әйелдер үшін – 20 жыл. Егер зейнеткердің еңбек өтілі аз болса, онда зейнетақының ең төменгі мөлшері оның мәніне пропорционалды түрде азаяды. Базалық зейнетақы мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің жыл сайынғы өсуін, сондай-ақ Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша оның ең төменгі мөлшерін ең төменгі күнкөріс деңгейінен 54 пайыздан 60 пайызға дейін есептеу тәртібінің өзгеруін ескере отырып өсті. Зейнетақы жүйесіне қатысу өтілі 10 жылға дейін болған жағдайда, азаматтар базалық зейнетақының ең төменгі мөлшеріне сене алады, ол қазір ең төменгі күнкөріс деңгейінің 60 пайызына тең немесе 28215 теңге.

Ал, 10 жылдан астам еңбек өтілінің әрбір толық жылы үшін төлем 2 пайызға артады. Базалық зейнетақының ең жоғары мөлшері 30 жыл немесе одан да көп жұмыс өтілі бар ең төменгі күнкөріс деңгейінің 100 пайызына жетуі мүмкін. Яғни, базалық төлемнің түпкілікті мөлшері еңбек өтіліне және жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатысу уақытына байланысты болады. Бұл ретте 2023-2027 жылдар кезеңінде ең төменгі базалық зейнетақы мөлшерін кезең-кезеңімен 54-тен 70 пайызға дейін, ең жоғарғысын ең төменгі күнкөріс деңгейінің 100-ден 120 пайызға дейін жеткізу көзделеді. 2024 жылы базалық зейнетақының ең жоғары мөлшері ең төменгі күнкөріс деңгейінің 100 пайызын, яғни 43407 теңгені құрайды. 2024 жылы айлық есептік көрсеткіш ұлғайып, 3692 теңгені құрады. Ол жәрдемақылар мен басқа да әлеуметтік төлемдерді есептеу үшін, сондай-ақ айыппұлдар, салықтар және басқа төлемдерді қолдану үшін жүзеге асырылады, – дейді Марал Аманжолқызы.

Ал, балаларға берілетін жәрдемақыға келсек, мемлекеттік бюджеттен алғашқы жәрдемақы баланың туылуына байланысты төленеді. Алғашқы үш балаға бір мезгілде 38 айлық есептік көрсеткіш беріледі десек, бұл биыл 140296 теңгеге тең. Төртінші және одан кейінгі балалардың тууына 63 айлық есептік көрсеткіш, яғни 232596 теңге беріледі. Осы төлеммен бірге міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесіне қатыспайтын, яғни жұмыс істемейтін әйелдерге бала күтімі бойынша ай сайынғы жәрдемақы ресімделеді. Оның мөлшері балалардың кезектілігіне және айлық есептік көрсеткіштің мөлшеріне де байланысты. Бірінші балаға айына 5,76 айлық есептік көрсеткіш қойылған, биылғы 1 қаңтардан бастап бұл 21276 теңге болды. Екіншісіне 6,81 айлық есептік көрсеткіш, яғни 25143 теңге, үшіншісіне 7,85 айлық есептік көрсеткіш, 28983 теңге, төртіншісіне және одан кейінгі балаларға 8,9 айлық есептік көрсеткіш, яғни 32859 теңге болып есептелген.

– Міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінің қатысушылары болып табылатын жұмыс істейтін әйелдерге бала күтімі бойынша әлеуметтік төлемдер тағайындалады. Олардың мөлшері айлық есептік көрсеткішке емес, олардың орташа айлық жалақысына байланысты. Бұл ретте 2023 жылдан бастап бала күтімі бойынша жәрдемақылар да, әлеуметтік төлемдер де бір жарым жылға дейін төленетін болды. Мүгедек балалар тәрбиеленетін отбасыларды қолдау үшін Қазақстанда кәмелетке толғанға дейін арнаулы мемлекеттік жәрдемақы төленеді. Оның мөлшері 2024 жылы 60770 теңгені құрады.

Жаңа жылда көпбалалы отбасыларға арналған жәрдемақы мөлшері айлық есептік көрсеткіштің өзгеруіне байланысты да өсті. Атап айтсақ, төрт баласы бар отбасыларға ай сайын 59183 теңге, бес балалыға 73998 теңге, алтауына 88793 теңге, жеті балалыға 103598 теңге, сегізінші және одан да жоғары балаға әрқайсысына 14768 теңгеден төленетін болды.

Әлеуметтік кодекске «Наградталған аналар» деген жаңа ұғым енгізілді. Бұл мәртебені «Күміс алқа», «Алтын алқамен» наградталған немесе бұрын «Батыр Ана» атағын алған, І және ІІ дәрежелі «Ана даңқы» ордендері бар әйелдерге беріледі. Сондай-ақ, наградталған аналарға төленетін жәрдемақы мөлшерін саралау көзделеді. «Алтын алқа» алқасымен, «Батыр ана» атағы бар I және II дәрежелі «Ана даңқы» ордендерімен марапатталған аналарға арналған жәрдемақы мөлшері 7,4 айлық есептік көрсеткішке дейін арттырылды, ол – 27321 теңге.

Мемлекет басшысы 2023 жылғы 1 қыркүйектегі Жолдауында 55 жастан бастап зейнеткерлік жасқа толғанға дейін зиянды еңбек жағдайларында ұзақ уақыт жұмыс істейтін қызметкерлерге арнайы әлеуметтік төлем енгізуді тапсырды.

Арнаулы әлеуметтік төлемдерді енгізу зиянды еңбек жағдайларында жұмыс істейтін адамдар үшін, олар 55 жасқа толғанда және кемінде 7 жыл міндетті кәсіптік зейнетақы жарналарын төлеу фактісі болған кезде көзделген, – дейді Марал Ділдәбекова.

Бұл төлем төрт көзден жүзеге асырылады. Республикалық бюджеттен ең төменгі күнкөріс деңгейінің 2 еселенген мөлшері, яғни 86814 теңге және Үкіметтің қаулысымен бекітілген тәртіппен БЖЗҚ-дан қолда бар зейнетақы жинақтарын ескере отырып, өмірді сақтандыру компанияларының 1-ші ең төменгі күнкөріс деңгейіне қарай 43407 теңге мөлшерінде, жұмыс берушілердің қаражаты есебінен 1-ші ең төменгі күнкөріс деңгейімен 43407 теңге мөлшерінде төленеді. Төлемнің орташа мөлшері шамамен 208 мың теңгені құрайды. Қызметкер оны зейнеткерлік жасқа толғанға дейін алады. Зейнетақы тағайындалғаннан кейін төлем тоқтатылады. Осындай төлем жыл басынан бері 364 алушыға тағайындалған.

Өткен жылы Жаппай саяси қуғын-сүргін құрбандарына ақшалай өтемақы төлеу ережелерінің қабылдануына байланысты, оны алу құқығын жаппай саяси қуғын-сүргін құрбандарының балалары да алған. Төлем мөлшері қамауда негізсіз қуғын-сүргінге ұшыраған, бас бостандығынан айырылған, психиатриялық мекемелерге орналастырылған, арнайы қонысқа жіберілген немесе бостандығы шектеулі жағдайларда мәжбүрлі еңбекке тартылған адамдардың сонда болған айларының санына байланысты есептеледі. Яғни республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және әлеуметтік қорғау органдарына жүгінген кезде қолданыста болған айлық есептік көрсеткіш мөлшерінің төрттен үш бөлігі есебінен, көрсетілген орындарда болған әрбір ай үшін беріледі. Бірақ, ол айлық есептік көрсеткіштің 100 еселенген мөлшерінен аспайды. Бүгінгі таңда 500-ден астам алушыларға ақшалай өтемақы тағайындалыпты.

Халықты әлеуметтік қорғау кез келген әлеуметтік бағдарланған мемлекеттің ажырамас функциясы. Оның негізгі мақсаты – ел азаматтарының өмір сүру жағдайын жақсартуға және көтеруге бағытталған әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін дамыту болып табылады.

Қамар ҚАРАСАЕВА