Көктем мезгілі – әуесқой астрономдар үшін көктегі жұлдыздарды бақылауға таптырмас уақыт. Кейбір құбылыстар жердегі белгілі бір нүктелерден ғана көрінеді. Дегенмен, бүкіл планета тамашалай алатын да ерекше сәттер баршылық. Түнгі аспанды тамашалауды ұнататындар 2024 жылы бір көруге тұрарлық бірқатар астрономиялық оқиғаларға куә болады. Олардың арасында Күннің толық тұтылуы және әсерлі метеорлық жауындар бар. National Geographic жуырда осындай оқиғалардың кестесін жариялаған болатын.

8 сәуір: Солтүстік Америка халқы Күннің толық тұтылуын тамашалай алады

Жылдың басты аспан оқиғасы – таңғажайып күннің толық тұтылуы болмақ. Солтүстік Америкадағы миллиондаған бақылаушылар аспаннан жерге түскен алып көлеңкені көре алады, өйткені ай күннің бетін толығымен жабады. Күннің бүкіл дискісі Аймен жабылатын сәт Мексиканың төрт штаты, Техастан Мэнге дейінгі АҚШ-тың 15 штаты және елдің шығыс бөлігіндегі Канаданың бес провинциясын қамтиды.

Сәуір: Жердің жанынан ең жарық комета өтеді

Күн жүйесіне 12 p / Ponsbrooks деп аталатын Эверест тауынан үш есе үлкен алып комета енеді. Негізінен мұздан, шаңнан және газдан тұратын криоволкандық комета 2023 жылы бірнеше рет жалын атып, астрономдарды қатты жарқырағандығымен таң қалдырды. Кометаның жылдамдығы Күнге жақындағанда ең ыстық жұлдыздың ауырлық күшінің жоғарылауына байланысты ерекше жылдамдай түседі. Сәуірге қарай оны аспанның батыс бөлігінде күн батқаннан кейін бірнеше рет көзбен көруге болады. Оны әсіресе 12 сәуірде Юпитердің жанынан жарқырап өтіп бара жатқанда іздеуге болады. Бұл оны бақылауды жеңілдетеді. Тоғыз күннен кейін, 21 сәуірде, Понс-Брукс кометасы күнге ең жақын нүктеге жетеді және оны жақыннан көруге зор мүмкіндік туады. Себебі, ол аспаннан жарқ етіп көрінеді.

4 мамыр: Эта-акварид метеорлық жауын-шашыны

2024 жылы метеорлық нөсер көп жауады. 4 мамыр күні таңертең ай аспаннан жоғалып кеткенге дейінгі уақытта ерекше байқалады. Дәл осы күні ала көлеңке аспанда ең әлсіз жұлдыздарды да көруге мүмкіндік туады.

12-13 тамыз: Персей жұлдыздарының керуені

Аққан жұлдызға қарап тілек тілеуді жақсы көретін әуесқойларға тамыз және қараша айларына демалыс алуға болады. Жыл сайын Персей шоқжұлдыздарынан самсып ағатын жұлдыздардан сағатына 100 аспан денесінің белгісіз маңға құлағанын байқауға болады. Бұл жолы персеидтер 12-13 тамыз аралығында аса белсенді болмақ. Ал қараша айының бел ортасында Леонид метеорлық ағыны астрономияға қызығушыларды өзгеше құбылыстармен қуантпақ.

Қыркүйек және қазан: c / 2023 A3 кометасының келуі (Цучиншан-Атлас)

A3 цучиншань атласының аспан денесі алғаш рет 2023 жылдың ақпанында байқалды. Бұл комета 2024 жылдың соңында көктен керемет көрініс береді деп күтілуде. Жаздың басында оны кешкі аспаннан көруге болады. Ол үшін қарапайым телескоп керек. Қыркүйек жақындаған сайын кометаның орбитасы соңғы 80 000 жылда алғаш рет оны күнге де, жерге де жақындатады. Астрономдар комета Оңтүстік ендіктерде күн шыққанға дейін, Шығыс ендіктегілер күн батқанда көрінетінін хабарлайды. Ол үшін қарапайым бинокль болса жеткілікті. Егер комета Күнді айналып өтсе, Солтүстік жарты шардағы бақылаушылар үшін кометаны тамашалауға болатын ең қолайлы уақыт шамамен 12 қазанда басталады.

17 Қыркүйек: Сатурн Аймен жұптасады

Жылдың соңғы төрт айы аспан бағдарларының керемет тізбегін ұсынады. Өйткені, Ай мен Сатурн 17 қыркүйектен бастап айына бір рет бір-біріне жақындайды. Таңғажайып көрініс 14 және 15 Қазанда, 11 қарашада және 8 желтоқсанда қайталанады. Жап-жарық екі аспан денесін Күн батқаннан кейін көп ұзамай көруге болады және олардың арасындағы алшақтықты бинокльмен де тамашалай аласыз.

2 қазан: аспандағы от сақинасы

Батыс жарты шарының тұрғындары 2024 жылдың ішінде күннің тұтылуын екі рет көре алады. Өрт сақинасы немесе сақиналы тұтылу жолы негізінен Тынық мұхитынан ғана көрінеді. Құрлықтағылар үшін бұл көріністі тамашалау қиынға соғады. Күннің тұтылуы Пасха аралында жергілікті уақыт бойынша 14:07-де (UTC 19:07) көрінеді. Ондағы тұрғындар сақинаның 6 минуты мен 23 секундына куә болады. Ай күн дискісінің алдына шыққан кезде тұтылудың максималды бөлігі көрінеді. Дөңгелектің айналасында күн сәулесінің сақинасы қалғандықтан, дөңгелек от сияқты көрініс пайда болады. Содан кейін тұтылу Чилидің оңтүстік бөлігін қамтып, Анд арқылы Аргентинаға тез ауысады. Сонымен қатар, күннің жартылай тұтылуы Оңтүстік Американың біраз бөлігіндегі миллиондаған бақылаушыларға көрінеді.

4 желтоқсан: Күн батқаннан кейін Венера мен жарты Ай кездеседі.

Шолпан мен жарты айдың аспандағы тоғысуын тамашалау үшін бинокль жеткілікті. Телескоппен айдың жартысы кішкентай болып көрінеді. Бұл көріністі тамашалау үшін 4 желтоқсанда күн батқан бойда аспаннан айды іздеп тауып алып, оны мұқият бақылау керек.

Күн – ең тыныш планета

Құс жолындағы төрт жүзге жуық күн тәрізді жұлдыздардың мінез-құлқын талдай отырып, астрономдар күннің магниттік белсенділігі аз және күнге ұқсас аспан денелерімен салыстырғанда Күн жарық тербелісінің өте төмен деңгейін көрсетеді деген қорытындыға келді. Күн белсенділігінің өзгеру дәрежесі әртүрлі әдістерді пайдалана отырып, белгілі бір уақыт кезеңінде қайта құрылуы мүмкін. Мысалы, Күннің бетіндегі дақтар туралы шынайы 1610 жылдан бері сақталып келеді, ал осы күнге дейін сақталған ағаш сақинасындағы көміртегі мен бериллийдің радиоактивті изотоптарының шоғырлануы соңғы 9 мың жылда Күн белсенділігінің деңгейі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Күннің белсенділігін ағымдағы жарық дәрежесімен салыстыру мүмкін емес. Сол себепті ғалымдар күн іспеттес планеталардың жағдайын бақылауға алып, Күнмен салыстырмалы түрде зерттеулер жасап отырған. Зерттеулер нәтижесі Күннің соңғы тоғыз мың жыл ішінде ешқандай тосын қылық көрсетпегенін дәлелдеп отыр. Ескере кететін жайт, аспан денелері үшін 9 мың жыл қас қағым сәт қана.

Жерге жақын қара құрдым табылды

Халықаралық астрономдар командасы жерден 1000 жарық жылындағы қашықтықта орналасқан қара құрдымды тапты. Бұл нысан Күн жүйесіндегі өзге қара құрдымдарға қарағанда үшінші планетаға өте жақын орналасқан. Астрономдар аталмыш аспан денесін «Чили» телескобының бірнешеуінен түсірілген кадрлар арқылы көрген. Олардың пайымдауынша, бұл қара құрдым Күн жүйесіндегі өзге қара құрдымдардың кішкентай ғана бөлшегі болуы мүмкін. «Бұл көзге көрінетін қара құрдым жұлдыздардың бірнеше еселенген жүйесі екенін түсінген кезде қатты таң қалдық. Ол Телескоп шоқжұлдызында орналасқан және бізге тым жақын, оңтүстік жарты шарда оны арнайы құралдарсыз бұлтты аспанда ешбір кедергісіз көруге болады», – дейді Чехия Республикасының Ғылым Академиясының ғалымы Томас Ривиниус. Бүгінгі күні астрономдар галактикада ондаған қара тесік бар екенін анықтаған. Олардың барлығы дерлік өз ортасымен белсенді әрекеттеседі және материяны жұтқан кезде олардан қуатты рентген сәулесі пайда болады.  

Интернет материалдары негізінде дайындаған Арайлы ЖАҚСЫЛЫҚ