Жамбылдық дзюдошы Елдос Сметов Рио Олимпиадасының күміс жүлдесін иеленді Төрт жыл бойы асыға күткен Рио Олимпиадасының бірінші күнінің өзінде Алаш жұрты медаль сыңғырын естігісі келген болатын. Оған негіз де жоқ емес. Алғашқылардың бірі болып жарыс жолына дзюдошылар шығады. Жапон күресін жетік меңгерген саңлақтарымыздың жолына үмітпен қарайтындай-ақ жөніміз бар. Асхат Жіткеев Бейжің Олимпиадасында күміспен күптелген соң 60 келі салмақ дәрежесінде жасындай жарқырап жамбылдық жампоз Елдос Сметов шыққан-ды. Талай мәртебелі додаларда қатарынан оза шауып, бәйге алып жүрген саңлақ соңғы Әлем чемпионаты мен Азия ойындарында, Азия чемпионатында атой салып, жанкүйерлерін желпінтіп те тастаған. Қазақ оғландары арасынан тұңғыш рет Әлем чемпионы атағына қол жеткізген Елдостың арманы Олимпиада ойындарының алтын жүлдесі еді. «Мен қандай жарысқа қатыссам да, тек қана бірінші орынды иелену үшін күресемін. Чемпион атанып, елімнің байрағын биікте желбірету керек деген ой әрқашан санамда тұрады», – дейтін Елдос батырға біз де сәттілік тіледік. Татами төрінде жасындай жарқырап жүрген жігіттің ел сенімін ақтайтынына сендік. Солай болды да. Жеребе тарту рәсімінде «D» тобына түскен Елдос Сметов алғашқы белдесуін ливиялық балуан Мұхамед Элкависке қарсы өткізді. Ливиялық дзюдошы қазақ баласына ешқандай қарсылық көрсете алған жоқ. Салған жерден шабуылға көшкен Елдос қарсыласын бұйым құрлы көрмеді. Иппонмен, яғни таза жеңіспен басымдылық байқатып, жанкүйер біткенді тәнті етті. Бірінші белдесуінде қарсыласынан оңай айласын асырған Елдос Сметов екінші мәрте татамиде ағылшындық балуан Маккензимен күш сынасты. Татами төрінде өте сауатты белдесетін Елдосты жапондықтар «мысық» деп атайды екен. Жерлесіміз асығып-аптықпай, ағылшын жігітінің осал тұсын іздеді. Белдесу соңына қарай әдіс жасаудың сәті түсіп, Елдос юко ұпайын иеленді. Шыны керек, ағылшын балуаны осалдардың қатарынан емес. Оны белдесу барысындағы жанкешті ұмтылыстарынан да аңғардық. Маккензидің Елдостан шеберлігі төмен болса да, жеңіске деген жігері жоғары болды. Оны жасын атқан жанары байқатып тұрды. Бірақ, тек қана намыспен, жігермен қарсыласты алып ұра алмайсың. Шеберліктің аты – шеберлік. Жарайсың, Елдос дедік батырымыздың техникалық тұрғыдан мықты екеніне сүйсіне қарап. Кезеңнен-кезеңге өткен сайын қарсыластардың да кіл мықтылары іріктеліп шығатыны белгілі. Нашар дзюдошы үшінші кезеңде өнер көрсетуі мүмкін бе? Әлбетте, жоқ! Дегенмен, қазақта «Үйреніскен жау атыспаққа жақсы» деген сөз бар. Ширек финалда Елдос Ташкент төрінде өткен Азия чемпионатының финалындағы қарсыласы, өзбек балуаны Диорбек Урозбоевпен белдесті. Күллі өзбекстандықтардың көз алдында қазақ баласына есе жіберген Диорбек бұл жолы қалайда Сметовті «жарыс жолынан шығарамын» деген үлкен мақсатпен татамиге беттегені айқын. Алайда, алаш туын биіктен желбіретуді мақсат еткен қазақ баласының дәл Диорбекке жол беруі мүмкін емес еді. Біз соған сенгенбіз. Сенім жанкүйерлер жүрегін алдамапты. Иә, Урозбоев оңай шағыла салатын жаңғақ емес. Урозбоев – мықты балуан. Талай бәсірелі додаларда өзбек туын биікке көтеріп жүрген сайыпқыран. Алайда, Елдос үшін оның беделінің маңызы жоқ. Тек қана жеңіс керек! Белдесу шиеленіске толы жағдайда өрбіді. Диорбек барлық айла-амалын жасағысы келіп, шалып жығуға ұмтылып, арыстанша атылды. Қашанда салқынқандылығынан танбайтын Сметов әліптің артын бағып, ұтымды сәтті күтіп, әредік шабуыл да жасап жүрді. Ақыры шабуыл оң нәтижесін берді. Қарсыласын алып ұрған Елдос юко ұпайымен басым түсіп, жартылай финал жолдамасын қоржынға салды. Енді бір жеңіске қол жеткізсе, кемінде күміс жүлде қоржынға түсетіні анық. Осы кезде қарсы себетте белдесіп жатқан әлемдік рейтингтің көшбасшысы, оңтүстіккореялық Ким Вон Жингтің жарыс жолынан шығып қалғанын құлақ шалды. Ол аз десеңіз, татами төрінде талай мықтыны сабасына түсірген жапон жігіті Такато да жеңілістің ащы дәмін татып үлгерді... Жартылай финалдық бәсекеде Елдостың жолы әзірбайжандық балуан Орхан Сафаровпен түйісті. Қос дзюдошы да тактикалық тұрғыдан өте сауатты белдесе білді. Негізгі уақытта бір-бірінің осал тұсын таба алар ма екен деп отырғанымызда, Елдос күтпеген жерден әдемі әдіс жасап, вазари, яғни жартылай жеңіс ұпайымен жеңісті жұлып алып, ақтық сын жолдамасын иеленді. Финалда әлемдік рейтингтің көшбасшыларын жарыс жолынан тайдырған ресейлік Беслан Мудрановпен кездесті. Мудрановты қазақ дзюдошысы бұрын жеңген болатын. Белдесу барысында Елдостың белсенділігі көзге ұрып тұрды. Сәт сайын шабуыл жасады. Мудранов әдемі қорғана білді. Алайда, бәсең күрескені үшін ресейлік балуанға ескерту берілер ме екен деген үмітіміз де болды. Голден скор, анығырақ айтқанда, қосымша уақыт. Мұнда да Сметовтің жеңіске деген құштарлығы көзге айқын көрініп тұрған. Алайда, қорғана жүріп шабуыл ұйымдастырған Беслан жалқы ұпайға қол жеткізіп, жеңімпаз атанды. Елдос – күміс жүлдегер! Бұған да шүкір! Әлемдік рейтингтің әйдік мықтылары аламанмен ерте қош айтысып жатқанда қазақ мойнында күміс жүлде жарқырауы ерлікке пара-пар жеңіс еді. Белдесуден кейін тілшілермен тілдескен Елдос Сметов: «Ендігі басты мақсатым – күміс жүлдені алтынға айналдыру. Күпірлік жасауға болмайды. Бұған да шүкіршілік ету керек. Бәрі де Алланың қалауымен болады ғой», – деп өз ойымен бөлісті. Қазақтың мақтаулы ұлы Елдос Сметов Олимпиада ойындарының жүлдегері атанған соң батыр ұлдың әкесі Бақтыбай Сметов пен алғашқы бапкері Ахмет Жұмағұлға хабарласып, құттықтап, пікірлерін білген едік. Бақтыбай Сметов, Елдостың әкесі: «Елдос әлі-ақ алтын алады» – Бұл жетістік – біз үшін үлкен қуаныш. Құдайға шүкір деу керек. Ұлым елі күткен жүлдені қоржынға салды. Алтын медаль да алатын мүмкіндігі бар еді. Сәл ғана сәттілік жетіспеген шығар. Балама әрдайым батылдық керек деп айтып отырамын. Әлем чемпионымен шықсаң да, Олимпиада чемпионымен белдессең де қаймықпауың керек. Елдос ешкімнен жасқанған жоқ. Алдағы уақытта өзі айтқандай, күміс жүлдесін алтынға айналдыруға күш салатынына сенемін. Бұл – күллі алаш күткен жүлде. Барлық жанкүйерлерге алғысымды білдіремін. – Әлем чемпионаты кезінде қан қысымым көтеріліп кетті деп едіңіз, бұл жолы финалда қандай көңіл күйде болдыңыз? – Иә, қан қысымым көтерілгеннен кейін өзімді сабырлы ұстауға бекіндім. Құттықтап хабарласып жатқандарыңызға рахмет. Ұлым тұңғыш қазақтан шыққан әлем чемпионы, Азия ойындарының жеңімпазы, Азия чемпионы деген атақтарға қол жеткізді ғой. Олимпиада биігі де бағынады деп ойлаймын. Ахмет Жұмағұл, Елдостың алғашқы бапкері: «Алда талай биікті бағындырады» – Мен Елдос баламның халық үмітін ақтап, күміс жүлдеге қол жеткізгеніне өте қуаныштымын. Елдос –әрқашан «Мен тек чемпион боламын. Жеңімпаз атануым керек» деген алдына үлкен мақсат қоятын жігіт. Осы жүлде жолында қаншама ұйқысыз түндерді бастан өткерді десеңші. Демалыс күндері де жаттығу жасайды Елдос балам. Бұл күміс жүлдені алтынға бергісіз деп айтуға болады. Құдайға шүкір, шәкіртім елінің, ата-анасының сенімін ақтады. Алла қаласа, Токио Олимпиадасында маңдайы жарқырап, алтыннан да алқа тағатынына сенімдімін. – Жанкүйер болған соң бізге Елдос белсенді күрескен сияқты көрінді. Маман ретінде айтыңызшы, ресейлік балуанға шидо (ескерту) берілу керек пе еді? – Дұрыс айтасың. Елдос белсенді күресті. Елдос жеңіске деген жігер танытып, төрт мәрте қатарынан шабуыл жасады. Әдіс қолданып көрді. Осы сәтте Мудранов тек қорғанумен жүрді. Дзюдоның ережесі бойынша ескерту алуы тиіс. Мейлі. Құдайдың бұйыртқаны күміс болып тұр ғой. Қаншама мықтылар финал түгілі, жартылай финалға жете алмай, жарыс жолынан шығып қалды. Ендеше, Елдостың бұл жеңісі – біз үшін толайым табыс. Бұл басы ғана. Алда талай асуды алатын шамасы бар.

Табиғат Абаилдаев, «Ақ жол».