Жаңа жылдан бастап әлеуметтік нанның бағасын нарық реттейтін болады. Бұған дейін нан бағасын Үкімет бақылауда ұстаған еді. Бірақ нарықтың талабы, қазіргі қаржылық жағдай нан бағасының да еркін айналымға түскенін дұрыс деп санайды. Әрине, қазіргідей дағдарыс кезінде нанның бағасы еркін айналымға түссе, бұрынғыға қарағанда, қымбаттамаса арзандамасы мәлім. Ал бұл ретте Үкімет әлеуметтік жағынан аз қамтылғандарға тиісті көмек көрсетпек. Қазіргі күні нан бағасын тұрақты ұстап тұру үшін мем­ле­кеттік бюджеттен арнайы субсидия бөлініп отыр. Мәселен, 2014 жылдан бері қарай бұл мақсатқа мемлекеттік бюджеттен 17 млрд. теңгеге жуық қаржы жұмсалған. Құзырлы орган өкілдерінің айтуынша, қазіргі астық өндірушілерді субсидиялау жүйесі саладағы бә­се­ке­лестікті тежеуде. Өйткені, мемле­кеттің көмегін әдетте ірі кәсіп­орындар иеленеді. Олар өз кезегінде өндірісті жаңғыртуға асы­ғар емес. Осылайша, нан баға­сын жасанды ұстап тұру тиім­сіз, дейді журналистермен кез­десуінде Ауыл шаруашылығы мин­ис­трлігінің жауапты хатшысы Арман Евниев. Оның мәлім­деуінше, бидайдың өзіндік құны 30 пайыздан көп емес. Қалғаны жанар-жағармай, электр энергиясы, көлік шығыны, тағы басқалар. «Біз бұл мәселені үнемі ша­руа­лардың есебінен немесе бюд­жеттік субсидия арқылы шешіп отырдық. Енді алдағы жыл­дан бастап нанның бағасын нарық өзі реттейді. Әрине, әр қаладағы баға әртүрлі. Меніңше, бәсе­келестік көп болса, тіпті баға төмен­деуі де мүмкін. Саланы бәсе­ке­лестік құтқарады. Біз кәсіпкер­лерге қолдау көрсетуіміз қажет. Мысалы, Еуропаны алып қара­йық. Олар нанның түр-түрін өнді­реді. Ал біз бидай өндіру бойын­ша әлемде жетінші орындамыз. Соған қарамастан, Кәрі құрлық­та­ғыдай нанның түр-түрін өндіріп жат­қа­ны­мыз шамалы», – деді А.Евниев. Бұл шешімді Астық өн­ді­ру­шілер қауымдастығы да қол­дап отыр. Бидай өндіруші елдер қатарында жетінші орында тұр­сақ та, нан зауыттарын ашуға құлықты кәсіпкерлеріміз аз. Осы­ның салдарынан сала тұралап тұр, дейді мамандар. «Нан ба­ғасын еркін айналымға жіберсек, саланың жаңа тынысы ашылады. Бірнеше жылдық тәжірибесі бар адам ретінде айтамын, инвес­ти­ция тартуға, жоғары техноло­гия­ларды енгізуге, өнім түрлерін арт­тыруға сеп болады», – дейді Қа­зақстанның астық және нан өнді­ру­шілері одағының прези­денті Ев­гений Ган. Сондай-ақ, ол нан бағасының нендей мәсе­ле­лерге сүйеніп түзетілетінін де айтты.

Статистика департаментінің мәліметінше, елімізде соңғы уақытта қалыптасқан жаһандық дағдарысқа байланысты тамақ өнімдерінің кейбірі қымбаттады. Мұны ескерген Экономиканы жаңғырту жөніндегі мемлекеттік комиссия халықтың осал тобына әлеуметтік көмек көрсету бойынша шешім қабылдауда. Бұл ретте, Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігінің департамент басшысы Арман Өмірбаев қазіргі қолданыстағы заңда өтемақы төлеу тетіктері қарастырылғанын айтады. Егер нан бағасы қымбаттаса, онда ең төменгі күнкөріс деңгейі де қайта қаралады. Оның деңгейі көтерілсе, әлеуметтік көмектердің көлемі де ұлғайтылады. Ресми мәліметтерге сүйенсек, әрбір қазақстандық нан сатып алуға күніне орташа есеппен 76 теңге жұмсайды екен. Ал жылына 45 кило нан тұтынады. Яғни, халық­тың ең төменгі күнкөріс деңгейінде бір күнгі нан үшін төленетін ақша – 76 теңге. Осыдан келіп, әлеуметтік көмек мөлшерінің аз болып отырғанын ескеруіміз керек.

Сол себепті 2016 жылдан бас­тап нан бағасын нарық реттейтін болған жағдайда, әлеуметтік аз қамтылғандарға әлеуметтік нанды сатып алуға арналған арнайы өтемақы берілмек. Оған қанша қаржы жұмсалатыны да есептеліпті. Құзырлы органдардың мәліметінше, әлеуметтік жағдайы төмендерге нан сатып алу үшін бөлінетін қаржы 2 млрд. теңгені құрап отыр. Ал бұл нан бағасын ұстап отыру үшін кеткен 17 млрд. теңгеден әлдеқайда аз екені анық. Жалпы, нан өнімдерін субсидиялауды тоқтату аяқ астынан шығарылған, «естен тандырар» жаңалық емес. Оған Үкімет тарапы баяу қысқартумен, біртіндеп келіп отыр. Мәселен, 2008 жылы бидайдың тоннасы 42 мың теңге кезінде 600 грамм салмағымен бірінші сұрыпты ұннан жасалған нанның өзіндік құны 47 теңге болатын. 2015 жылдың қазанынан бастап, нанды субсидиялау көлемі тағы 2,5 мың теңгеге қысқартылды. Ал 2016 жылдың қаңтар айынан бастап Экономиканы жаңғырту мәселелері бойынша мемлекеттік комиссиясы бұл категорияны нарықтық жағдайға ауыстыру туралы шешім қабылдады. Нан бағасын нарыққа беру туралы мәселе қоғамда талқыланып жатқандығына орай, кеше Ауыл шаруашылығы вице-министрі Сапархан Омаров астанадағы нан өндірісінде өзіндік орны бар бірден-бір кәсіпорын «Астаналық нан» ЖШС-да журналистермен жолығып, мәселенің мән-жайын түсіндірді. Вице-министрдің атап өтуінше, жергілікті атқарушы органдар мен наубайханаларға тоқсан сайын бөлке бағасын 1,4 теңгеге қымбаттатуға мүмкіндік берілген. «Бастапқыда субсидия көлемі тоннасына 18 мың теңгені құраса, ағымдағы жылдың қаңтар айында оның көлемі 5 мың теңгеге дейін түсті. Ал бұл ретте нан бағасы өзгеріссіз қалды. Жалпы, бұл бағдарламаны жүзеге асыру үшін ағымдағы жылы 11,5 млрд. теңге бөлінген болатын. Бұған дейін жыл сайын шамамен 6-7 млрд. теңге бөлініп келген. Ағымдағы жылы сома үлкен. Себебі, бұған дейін бағдарлама 4-5 ай көлемінде жүзеге асырылса, ал биыл бағдарлама 9 айға созылды», деді С.Омаров. Оның сөзіне қарағанда, осы себепті мемлекеттік комиссия алдағы жылдан нан бағасын субсидиялаудан бас тарту туралы шешім қабылдаған. Себебі, әлеуметтік нанды бай да, кедей де сатып алады. Ендігі уақытта әлеуметтік тұрғыда аз қамтылған отбасыларға әлеуметтік көмек тетігі енгізілмек. Бұл шара мемлекет қаражатын біраз үнемдеуге де мүмкіндік береді. «Барлық наубайханаларға нан бағасын көтеруге мүмкіндік берілді. Бірақ, көптеген облыстар бұл мүмкіншіліктерін пайдаланған жоқ. Сондықтан да, оларға 2016 жылдың 1 шілдесіне дейін жергілікті бюджет қаржысы есебінен нан бағасын реттеуге мүмкіндік беріледі», деді ол. «Астаналық нан» кәсіпорнының директоры Абдрахым Төлендиев те бұл мәселенің өте орынды екенін, нан бағасын көтеру кәсіпкерлікке көмектесіп қана қоймай, ас атасының қадір-қасиетін түсінуге де септігін тигізетінін атап өтті. Оның айтуынша, бүгінде нан бағасының арзан болуы салдарынан қаншама кәсіпорындардың өндірісі тұралап, кейбіреулер тіпті, жабылуға мәжбүр болған. Мәселен, осыдан үш жыл бұрын субсидияға қатысты меморандумға 30 кәсіпорын қол қойса, одан кейінгі жылы 14-ке, ал биыл бар болғаны 12 кәсіпорынға азайған. Бұл дегеніміз, субсидиялаудың тиімсіздігін, ал одан кәсіпорындардың өндірістік қуаты азаймаса, көбеймегендігін аңғартады дейді кәсіпкер. Сондай-ақ, ол бүгінде бір күнде бір адам бір бөлке нан жемейтінін, ал оның бағасын отбасына шыққанда қалтаға соншалық ауыр тимейтінін алға тартты. Алдағы уақытта нан бағасы ұн бағасына орай қойылатынын жеткізген кәсіпкер, бұл мәселеден ешқандай саяси астар іздемеуге шақырды.

Динара БІТІКОВА.

(«Егемен Қазақстан», 10 қараша, 2015 жыл.)