Мақсат – байланыстарды одан әрі тереңдету

Айта кетсек, Түркі мемлекеттері ұйымы (ТМҰ) түркітілдес елдерді біріктіретін халықаралық ұйым болып саналады. Негізгі мақсаты – экономикалық, мәдени және әлеуметтік ынтымақтастықты дамыту, сонымен қатар түркі халықтары арасындағы жан-жақты байланыстарды одан әрі тереңдету. Мәселен Ұйым өткен он алты жылда 40-қа жуық салада ынтымақтастық орнатқан. Ал осы ұйымның саммиті – мемлекеттер басшылары өткен кезеңнің қорытындыларын бағалайтын және келесі жылға мақсаттар қоятын жылдың басты оқиғасы. Еске салсақ, алғашқы саммит 2011 жылдың 20-21 қазанында еліміздің Алматы қаласында өтіп, бірінші кезекте экономикалық ынтымақтастыққа бағытталған болатын.

Осыған дейін Түркі мемлекеттері ұйымының үш саммиті Қазақстанда – екі рет Астанада, бір рет Алматыда өтті. Мәселен Ұйымның мерейтойлық X саммиті 2023 жылғы 3 қарашада Астанада Қасым-Жомарт Тоқаевтың төрағалығымен өткені белгілі. Жалпы, Түркі мемлекеттері ұйымы 2009 жылы құрылды және бастапқыда Түркі кеңесі, кейінірек Түркі тілдес мемлекеттердің ынтымақтастық кеңесі деп аталды.

2021 жылдың қараша айында ұйым атауын өзгертті. Оған Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Түркия, Әзербайжан мүше болса, Мажарстан мен Түрікменстан бақылаушы ел ретінде қатысады. Жыл сайын саммит осы Түркі мемлекеттері ұйымына кіретін елдерде кезекпен өтіп келеді. Мысалы, бұған дейін Әзербайжанда ұйым басшыларының отырысы ресми де, бейресми де ұйымдастырылып, міне, Габала қаласы көшбасшыларды екінші мәрте қабылдап отыр.

Сарапшылардың пікірінше, Ұйымда Қазақстан мен Әзербайжан белсенді, соған сәйкес түркі әлеміндегі саяси-қоғамдық өзгерістің көбі осы елдердің алаңында шешілетін үрдіс пайда болды. Олар мұндай өзгерісті қос тараптың ТМҰ мүмкіндігін толық пайдалануға деген ынтасымен байланыстырады.

2009 жылдан бері саммиттерде көтерілген көптеген бастама біртіндеп жүзеге асуда. Мысалы, көліклогистикалық бағытта Орта дәлізді дамытуға басымдық беріліп, кедендік рәсімдерді жеңілдету және электрондық рұқсат жүйесін енгізу қолға алынған. Энергетика, жасыл экономика, мәденигуманитарлық алмасу бағыттарында да нақты жобалар іске асырылып жатыр.

2023 жылы Қазақстан төрағалығы кезінде «TURK TIME!» ұранымен 80-нен астам іс-шара өткізіліп, экономикалық, мәдени және ғылыми салалардағы ынтымақтастық жаңа деңгейге шықты.

Ұйымға қатысушы әр мемлекеттің өзіне тән ерекшелігі бар

Киберқауіпсіздік кеңесін құру, суару жүйелерін цифрландырып, бұл бағытта тың әдістерді кеңейту – Президент Түркі мемлекеттері ұйымының кезекті саммитінде осындай бірқатар маңызды бастамаларды көтерді. Жиында ҚасымЖомарт Тоқаев заманауи қауіптерге қарсы күш біріктірудің маңызын атап өтті. Бұл бастамалар түркі елдерінің технологиялық және цифрлық даму бағытын күшейтіп, ортақ қауіпсіздік кеңістігін қа лыпт астыруға жол ашатындығын жеткізді. Қазақстан Президенті саммитте сөйлеген сөзінде бұл жиынның мәнмаңызы айрықша, күн тәртібі өзекті екенін айтты.

«Түбі бір түркі жұртының тарихы – тамырлас, халықтарымызға ортақ сан ғасырлық шежіреміз бар деп үнемі айтып жатырмыз. Мұның бәрі берекелі бірлігіміз бен мәңгілік ынтымағымыздың алтын арқауы. Жақында елдеріміз «Түркі халықтарының ынтымақтастық күнін» атап өтті. Бұл – бірлігімізді бекемдей түсетін маңызды мереке. Бүгінде Түркі мемлекеттері ұйымы достас халықтардың басын қосқан мәртебелі әрі беделді құрылымға айналды. Былтырдан бері Ұйымға құрметті Президент Садыр Жапаров бастаған қырғыз елі тиімді төрағалық етті. Енді төрағалық құрметті Ильхам Гейдар оглудың басшылығымен Әзербайжан тарапына беріледі. Алдағы уақытта да Ұйымымыздың абыройбеделі арта түседі деп сенеміз», – деді Президент.

Мемлекет басшысы жаһандық қауіпсіздік жүйесі күрделі кезеңді бастан өткеріп жатқанын атап өтіп, қақтығыстар мен шиеленістер, геосаяси текетірестер әлемнің кез келген мемлекетіне әсер ететін қауіпті үрдіске айналғанына тоқталды.

«Осындай алмағайып заманда 30 жылдан астам уақыт шешімін таппаған шиеленіске қатысты Әзербайжан мен Арменияның Бейбітшілік декларациясына қол қойғанын ерекше атап өткім келеді. Бұл тұрақтылық пен экономикалық өрлеуге жол ашатын тарихи мәміле болды. Қазір әлемдегі геосаяси ахуал аса күрделі, сондықтан түркі елдері ортақ мүдде жолында күш жұмылдыруға тиіс. Бүгінде жаһан жұрты бізді зор сынқатерлерге төтеп бере алатын, беделі мықты, ынтымағы жарасқан мемлекеттер ретінде таниды. Бірқатар ел біздің Ұйымға ерекше қызығушылық танытуда. Бұл ретте Қазақстан ынтымақтастық аясын кеңейтуге бағытталған «Түркі мемлекеттері ұйымы+» форматын құру идеясын қолдайды. Осы бастама біздің Ұйымның халықаралық беделін арттыруға жол ашатыны сөзсіз», – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Президенттің айтуынша, Түркі мемлекеттері аумағында тұрақтылықты, қауіпсіздік пен бейбітшілікті нығайту ісінде Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңестің рөлі мен әлеуеті ерекше.

«Кеңесті толыққанды халықаралық ұйымға айналдыру үдерісіне қолдау көрсеткен Әзербайжан тарапына, сондай-ақ барша түркі мемлекеттеріне шынайы ризашылығымды білдіремін. Түркі елдерінің қауіпсіздікті нығайту және сынқатерлерге, соның ішінде терроризмге қарсы тұру жолындағы мақсат-мүддесі – ортақ, сондықтан осы бағыттағы ықпалдастығымыз табысты жүзеге асуда. Бәріміз жаһандық қауіпсіздікті сақтау жолындағы бастамаларды қолдап келеміз. Бірақ біз мұнымен шектеліп қалмауымыз керек», – деді Мемлекет басшысы.

Қасым-Жомарт Тоқаев көптеген елдердің шекараға бағынбайтын жаңа қатермен бетпе-бет келіп отырғанын алға тартып, Ұйым аясында Киберқауіпсіздік кеңесін құруды ұсынды.

«Бұл Кеңес мемлекеттеріміздің іс-қимылын үйлестіріп, күш жұмылдыруға жағдай жасайды. Сонымен қатар цифрлық қауіпсіздік пен технологиялық байланысты бекемдей түседі. Биыл қыркүйекте осы тақырып бойынша Алматыда өткен конференция нәтижелері киберқауіпсіздік саласындағы ықпалдастықты күшейту аса маңызды екенін тағы да растады», – деді Президент.

Мемлекет басшысы экономикалық ынтымақтастықты тұрақтылық пен өсіпөркендеудің түп негізі ретінде атады.

«Біз 2040 жылға дейінгі Түркі әлемінің даму бағдарын толық іске асыруға баса мән беруіміз қажет. Бүгінгі саммит осы жоспарды нақты шаралармен толықтыруға тиіс. Ұйымға қатысушы әр мемлекеттің өзіне тән артықшылығы және жетістігі бар. Соған қарамастан Ұйым аясында сауда-экономика саласындағы ірі жобаларды жүзеге асыру үшін нақты тетіктер ұсынылған. Соның бірі – Түркі инвестициялық қоры. Осы қаржы ұйымының мүмкіндіктерін барынша пайдалануымыз керек. Биыл Түркістанда елдеріміздің экономика және сауда министрлері бас қосады. Сол кезде Қор қаржыландыратын жобалар тізімін жасаған жөн болар еді. Өнеркәсіп саласындағы ықпалдастық елдеріміздің экономикасын әртараптандыру ісінде маңызды рөл атқарады. Осы орайда, Түркі сауда-өнеркәсіп палатасының әлеуеті зор деп есептейміз. Келесі жылы осы палатаға Қазақстан төраға болады. Бұл бағытта біз нақты жобаларға басымдық беретін Өнеркәсіптік кооперация бағдарламасын қабылдауды ұсынатын боламыз», – деді ҚасымЖомарт Тоқаев.

Президент көлік-логистика саласындағы әріптестікті жаңа деңгейге көтеруді басты міндеттің бірі санайды.

«Елдеріміз Шығыс пен Батысты, Оңтүстік пен Солтүстікті жалғайтын тоғыз жолдың торабы – Еуразия төрінде орналасқан. Қазір Қазақстан аумағы арқылы 5 халықаралық теміржол дәлізі өтеді. Азия мен Еуропа арасында тасымалданатын жүктің 85 пайызға жуығы Қазақстан арқылы жөнелтіледі. Жақында біз «Достық – Мойынты» теміржолының екінші желісін іске қостық. Бұл қадам ТрансҚазақстан теміржол дәлізін қарқынды дамытуға ықпал етеді. Жаңа жол жүк тасымалының көлемін 5 есе арттыруға мүмкіндік береді. Бұдан басқа тағы да екі маңызды теміржол салынып жатыр. Осы жобалар аймақтық логистиканы әртараптандыру ісіне тың серпін беретіні анық. Транскаспий халықаралық көлік бағдары Еуразиядағы жол торабының стратегиялық бөлігіне айналды. Соңғы бес жылда Орта дәліз арқылы тасымалданатын жүк көлемі 6 есе өсті. Жақында Ұйымға мүше мемлекеттердің көлік министрлері Алматыда бас қосты. Тараптар кездесуде осы жол бағдарына қатысты бірқатар келісімге қол жеткізді. Бұл ретте біз түркі мемлекеттерін Орта дәліз бойындағы әуе хабтары, теміржол бекеттері және теңіз порттары инфрақұрылымын жаңғыртуға белсене атсалысуға шақырамыз. Қазір көлік-транзит саласын цифрландыруға қатысты жұмыс қарқынды жүріп жатыр. Осы орайда Жасанды интеллект технологиясын пайдалану тиімді болатыны сөзсіз. Сондықтан беделді сарапшыларды тарта отырып, Ұйым аясында арнайы Цифрлық мониторинг орталығын құру мәселесін талқылауды ұсынамыз», – деді Мемлекет басшысы.

Президент Қазақстан цифрландыру ісіне, соның ішінде жасанды интеллект саласын дамытуға ерекше мән беретінін мәлімдеп, толық цифрлық ел болуды стратегиялық мақсат ретінде айқындағанын жеткізді.

«Жасанды интеллектіні жаппай дамыту үшін білікті мамандар даярлауды қолға алдық. Бағдарлама аясында жыл басынан бері 400 мыңнан астам студент арнайы білім алды. Сондай-ақ жасанды интеллект мамандарын оқытатын тұңғыш зерттеу университетін ашуды жоспарлап отырмыз. Қазақстан осы оқу ордасында білім алуға ниет білдірген түркі елдерінің жастарына арнайы гранттар бөлуге дайын», – деді Мемлекет басшысы.

Бұдан бөлек, Қасым-Жомарт Тоқаев аталған салалар бойынша Ұйым аясында жүзеге асыруға болатын бірқатар бастамаға тоқталып өтті.

«Жуырда Астанада Alem.AI жасанды интеллект орталығы ашылды. Соның негізінде Түркі мемлекеттері ұйымының Цифрлық инновациялар орталығын құруды ұсынамыз. Бұл Орталық стартаптарды қолдап, бірлескен жобаларды дамытуға жол ашады. Жасанды интеллект саласында тәжірибе алмасуға және венчурлік капитал тартуға мүмкіндік береді. Біз цифрландыру және жасанды интеллектінің әлеуетін халықтарымыздың игілігі үшін ұтымды пайдалануымыз қажет. Сонымен қатар жаңа технологиялардан туындайтын тәуекелдер мен сын-қатерлердің алдын алуымыз керек. Сондықтан келесі жылы Қазақстанда өтетін Ұйымның бейресми саммитін «Жасанды интеллект және цифрлық даму» тақырыбына арнауды ұсынамын. Осы жиынның қарсаңында білікті сарапшылардың басын қосып, халықаралық конференция ұйымдастыруға дайынбыз», – деді Президент. Қасым-Жомарт Тоқаев қазіргі жағдайда энергетика мәселесіне де баса мән беру керек екенін айтты.

«Бұл – экономикамыздың тірегі, стратегиялық әріптестігіміздің негізі. Бүгінде біз ортақ инфрақұрылымдық жобаларды жүзеге асырудамыз. Энергия тасымалдаудың қауіпсіз әрі ыңғайлы жолдарын қарастырып жатырмыз. Қазақстан, Әзербайжан және Өзбекстан арасындағы жасыл энергия дәлізі – осы саладағы жемісті ынтымақтастық үлгісі. Сонымен бірге жаңартылатын энергия көздеріне, ең алдымен, күн энергиясына айрықша назар аудару қажет деген ойдамыз. Осыған орай, Түркі мемлекеттері ұйымы аясында Энергия тиімділігі жөніндегі озық тәжірибе кеңесін құруды ұсынамыз. Дегенмен мұнай мен газды, уранды, көмірді, сирек кездесетін минералдарды игеру және оларды тиімді пайдалану Қазақстанның энергетикалық стратегиясының негізі болып қала береді», – деді Президент.

Мемлекет басшысының пікірінше, қазір әлемде аса күрделі мәселеге айналған су тапшылығы таяу арада Орта Азиядағы ең өзекті сын-қатер болуы мүмкін.

«Өзен-сулардың ортақ игілік екенін ескере отырып, оны тиімді пайдалану үшін жаңа тәсілдер керек деп санаймыз. Суару жүйесіне цифрлық бақылау орнату, тамшылатып суару әдістерін кеңінен қолдану, су қоймаларының тиімділігін арттыру жөнінде бірлескен бағдарлама қабылдауға болады. Қазір Каспий теңізі тартылып бара жатқанын білесіздер. Бұған бәріміз алаңдап отырмыз. Қарт Каспийдің түркі жұрты үшін орны қашанда бөлек. Оны халықтарымыздың арасындағы дәнекер деуге болады. Соңғы жылдары теңіз деңгейінің төмендеуі аймақтың экологиясы мен экономикасына кері әсерін тигізіп отыр. Бұл – жаһандық ауқымдағы мәселе. Мен мұны Шанхай ынтымақтастық ұйымының саммитінде және Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас Ассамблеясының мерекелік сессиясында айттым. Біз тамырлас және шекаралас елдер ретінде Каспий теңізінің ахуалын жақсартуға баса мән беруіміз керек. Мен түркі мемлекеттерін осы бағытта күш біріктіріп, бірлескен жобалар әзірлеуге, халықаралық бастамаларды қолдауға шақырамын. Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымының қолдауымен келесі жылы сәуірде Өңірлік саммит өткізуді жоспарлап отыр. Тақырып: «Тұрақты болашақ жолындағы ортақ көзқарас». Біз түркі елдері осы саммиттің жұмысына жоғары деңгейде белсене қатысады деп үміттенеміз», – деді Қасым-Жомарт Тоқаев.

Мемлекет басшысы Ұйымға мүше елдер арасында сауда-экономикалық және саяси ықпалдастықпен қатар, мәдени-гуманитарлық байланыс та нығайып келе жатқанын тілге тиек етті. Мәселен, биыл Ақтау қаласы Түркі әлемінің мәдени астанасы болып жарияланды. Соның аясында бірқатар іс-шара ұйымдастырылды. Каспий жағалауында түркі мәдениетінің фестивалі өтті. Осы маңызды іс-шараға 100 мыңнан астам көрермен қатысты. Бұған қоса, биыл Алматы қаласы Түркі әлемі жастарының астанасы атанды.

«Біз өскелең ұрпақты бауырластық рухында тәрбиелеп, жастарымыздың мәдени ықпалдастығын нығайтуды қолға алуымыз қажет. Осыған орай, келесі жылы Алматыда Креативті экономика форумын өткізуді ұсынамыз. Мұндай қадам жастарымызды жақындастыруға, олардың білімін және білігін арттыруға мүмкіндік береді. Қазақта «Өнерлі өрге жүзеді» деген сөз бар. Шын мәнінде, өнер, білім, ғылым құндылықтары өркениетіміздің өрісін кеңейтуге ықпал етеді. Қазақстанда елдеріміздің зиялы қауым өкілдерінің басын қосып, арнайы іс-шара өткізген орынды болар еді. Бұл іс-шараны Ұйымымыздың Ақсақалдар кеңесінің аясында өткізуге болады. Оның үстіне, Түркі әлемін зерттеушілер клубын құруды ұсынамыз. Оны Түркі Академиясының негізінде қалыптастыруға болады», – деді ҚасымЖомарт Тоқаев.

Президент сөзінің соңында түркі халықтарының тұтастығы мен ынтымағын нығайта түсуге шақырды.

«Әзербайжанның әйгілі ақыны әрі осы тарихи жердің тумасы Бахтияр Вахабзаденің «Түріктің түрікке дұшпандық жасауға хақысы жоқ!» деген өсиеті бар. Біз аға буынның ұлағатты сөздерін жадымызда сақтап, түркілердің түбі бір туыс, бірлігі бекем бауыр екенін бүкіл әлемге паш етіп келеміз», – деген Мемлекет басшысы Ұйымға төрағалық ететін Әзербайжан Президенті Ильхам Әлиевке мол табыс және сәттілік тіледі.

Саммитте сондай-ақ Әзербайжан, Қырғызстан, Түркия, Өзбекстан Президенттері, Мажарстан Премьер министрі, Түрікменстан Халк Маслахатының төрағасы, Солтүстік Кипр Түрік Республикасының Президенті мен Түркі мемлекеттері ұйымының Бас хатшысы сөз сөйледі. Саммит аясында, Әзербайжан астанасы Бакуде Түркі мемлекеттері ұйымына мүше мемлекеттер басшылары Габала декларациясына қол қойды.

ТМҰ – 40-қа жуық салада ынтымақтастық алаңы

3 қазанда түркі мемлекеттері ынтымақтастық күні мен Нахчыван келісімінің 16 жылдығын атап өтті. Осыған орай Түркі мемлекеттері ұйымының Бас хатшысы Кубанычбек Омуралиев ұйымның институционалдық дамуы мен өңірлік ықпалдастықтағы жетістіктерін атап өткен болатын. Бас хатшының айтуынша, соңғы он алты жылдың ішінде Ұйым жан-жақты ынтымақтастықтың кешенді алаңына айналды. Ұйым бастапқыда бірнеше саланы қамтыған болса, қазіргі таңда экономика, көлік, кеден, энергетика, ауыл шаруашылығы, білім, мәдениет, денсаулық сақтау, жастар және спорт, цифрландыру, инновация, экология және қауіпсіздік секілді 40-қа жуық салада жан-жақты ынтымақтастық орнатылған.

«Бұл даму ортақ бағытымызды нақты іске айналдыруға, ортақ тарих пен мәдени байланыстарымызды ынтымақтастық пен өркендеудің нақты құралына айналдыруға деген ұжымдық ерікжігеріміздің айқын көрінісі. Аталған жетістіктер мемлекеттер басшыларының көреген ұстанымы мен Сыртқы істер министрлерінің, сондай-ақ ұйым мүшелерінің және бақылаушы елдердің белсенді еңбегінің арқасында мүмкін болды», – деп атап өтті Бас хатшы.

Оның сөзінше, Түркі мемлекеттері ұйымы саяси диалогты тереңдетіп, экономикалық байланыстарды кеңейтіп, мәдени алмасуды арттыру арқылы халықаралық аренада ортақ мүдделерді қорғауда маңызды рөл атқарып келеді. Айта кетсек, 2024 жылғы қараша айында Түркі мемлекеттерінің көшбасшылары «Түркі әлемін нығайту: Экономикалық интеграция, тұрақты даму, цифрлық болашақ және баршаға қауіпсіздік» ұранымен Бішкекте өткен саммитте маңызды шешімдер қабылдап, ынтымақтастықтың жаңа белесіне қадам басқан болатын.

«Өткен жыл бұрынсоңды болмаған қарқынмен өтті. 120-дан астам жоғары деңгейдегі кездесу мен іс-шаралар ұйымдастырылып, ауқымы кеңейіп, ынтымақтастыққа жаңа серпін берілді. Аталған іс-шаралардың арасында 2025 жылғы қыркүйекте Бішкекте өткен ТМҰ Премьер-министрлерінің алғашқы тарихи кездесуінің маңызы зор. Жиын барысында сауда, инвестиция, энергетика, ауыл шаруашылығы және цифрландыру мәселелері талқыланып, ортақ мәлімдемемен қорытындыланды. Атап айтқанда, саммиттерде президенттер қабылдаған шешімдерді шұғыл әрі тиімді жүзеге асыру қажеттілігі айтылды. Бұл Ұйымымыздың экономикалық негізін нығайтатын жаңа бір тенденцияның бастауы болды», – деді Бас хатшы.

Салалық кездесулер бұл тенденцияны одан әрі толықтыра түсті. Алғаш рет орталық банктер, қаржы барлау бөлімшелері, қорғаныс өнеркәсібі мекемелері және зияткерлік меншік агенттіктері жеке форматта кездесулер өткізді. Түркі әлемінің Сақтандыру одағының ассамблеясы мен Жасыл қаржы кеңесінің алғашқы отырыстары ұйымдастырылды.

Бұдан тыс Орталық сайлау органдарының консультациялық алаңы құрылды. Дәстүрлі отырыстар жаңа идеялармен толықты. 2025 жылғы маусым айында ТМҰ Ауыл шаруашылығы министрлері бас қосып, ауыл шаруашылығы саласындағы ынтымақтастыққа арналған Бірлескен коммюнике мен Стратегиялық жол картасын қабылдады. Түркі кәсіпкерлерінің агрофорумы өткізіліп, мекеме басшылары, іскер топтары мен инвесторлар жаңа жобаларды пысықтады. Туризм саласында ЖалалАбад Түркі әлемінің туризм орталығы болып жарияланып, қыркүйек айында өңірдің туристік әлеуетін таныстыратын және серіктестікті нығайт атын халықаралық туризм форумы өтті.

Қысқы туризм де жаңа деңгейге көтерілді. Өзбекстанда алғашқы Түркі шаңғы кубогы өтіп, Әзірбайжанның Шахдаг курортында Түркі шаңғы курорттары саммиті ұйымдастырылды. «Бірыңғай шаңғы шаңғы ски-пассы», «Ортақ музей билеті» және «Turk ID» сияқты бастамалар мүше мемлекеттер арасында саяхаттауды бұрынғыдан да жеңіл әрі қолжетімді етуде. Беделді Ұйым Бас хатшысының айтуынша, мемлекеттік басқару және қауіпсіздік салалары да белсенді дамуда.

Жастар және спорт саласындағы ынтымақтастық та қарқынды дамып келеді. Шолпон-Атада өткен III Түркі универсиадасына 500-ден астам қатысушы бас қосса, Алматыда «Түркі әлемінің Жастар орталығы» ашылып, Ташкентте III Диаспора жастар форумы өтті. Габалада өткен Спорт еріктілері форумы мен Стамбулда өткен Turkic Red Network еріктілер лагері өңірлік өзара іс-қимылды одан әрі күшейтті.

Бүгінде Түркі мемлекеттері ұйымы он алты жылда туыс халықтарды біріктірген бірегей институтқа айналған. 2009 жылы Кеңес ретінде құрылып, 2021 жылы Ұйым мәртебесін иеленген құрылымның өзара ықпалдастығы жыл санап артуда. Қазір бауырлас мемлекеттердің саяси-экономикалық байланысы бекем, мәдени-гуманитарлық қатынасы қарқынды. Дәстүрлі саммитте ортақ мүдде қалыс қалмай, әрбір жұрттың үні айқын естілуі, тең мүмкіндік алуы басты міндетке айналған. Әзербайжанда ұйымдастырылған жиынның да өзегі осы ұстанымнан алшақтаған жоқ. Түркі көшбасшыларының бұл кезекті басқосуы мемлекеттердің саяси-экономикалық келешегіне тікелей әсер етпек. Бұл бір жағынан ТМҰ-ның салмақты альянсқа айналғанын айшықтаса, ендігі кезекте түркі әлемінің бауырластықтың жаңа деңгейіне өткенін көрсетеді.

Жүрсінгүл ЖАҚЫП