Жаңа емле бойынша шетелдік сөздерді қалай жазамыз?

author «Ақ жол»
22 мамыр, 2019
211

Латын графикасына көшумен байланысты шеттілдік сөздердің орфограммасы да өзгеретіні белгілі. Қазіргі уақытта шеттілдік сөздер екі түрлі жазылып келеді. Бірі ауызша канал арқылы игерілген кірме сөздер мен екіншісі орыс тілінің орфорафиясы негізінде жазылып жүрген шеттілдік сөздер. Ауызша канал арқылы игерілген кірме сөздер қазақ тілінің фонетикалық заңдылығына сәйкес бейімделіп жазылды. Бұл мәселе жөнінде өз кезеңінде профессор Қ.Жұбанов термин есебінде алынған интернационал сөздердің қазақ тіліне судай сіңіп, бойына тарап, өз сөзіндей болып кетуі керектігін, осымен байланысты самаурын, бөкебай сияқты орыс сөздерін тілші ғалымдар болмаса, жалпы жұрт білмейді де, "қазақтың өз сөзі" деп ойлайтынын айтады.

Ж.Т.Жұмабаева

А.Байтұрсынұлы атындағы

Тіл білімі институтының

аға ғылыми қызметкері

/></td> </tr> </tbody> </table> Профессор Н.Уәлидің айтуынша, түркі тілдері орфографиясында орыс тілінен енген сөздердің жазылуы бірнеше принциптерге негізделеді; яғни түркі тілдерінің көпшілігінде орыс тілінен енген сөздер екі түрлі жазылады; бір тобы - өткен кезеңдерде ауызекі тіл арқылы еніп, қабылдаушы тілдің айтылу заңдылықтарымен өзгеріп кеткендіктен, сол өзгерген күйінде, дәстүрлі түрде, айтылуы бойынша, екінші тобы - орыс тіліндегі орфографиясы негізінде жазылады. Соңғы топқа түркі тілдеріне совет дәуірінде мол енген, жазба тіл арқылы қалыптасқан терминдік сөздер жатады.

Рәбиға Сыздықтың пікірінше, орыс тілінен және орыс тілі арқылы енген және көбіне термин болып келетін сөздердің басым көпшілігі орыс орфографиясы бойынша жазылады: алюминий, антоним, аудитория. Сонымен қатар ғалым орыс тілінен енген сөздердің ішінде дыбысталуы өзгеріп қалыптасқан бірқатар сөздер сол өзгерген күйінде жазылатынын және олардың дені қазақ тіліне ертеректе ауызша сөйлеу тілі арқылы енген сөздер екенін көрсетеді. Бұл сөздерге тұрмыстық зат, бұйым атауларын, әкімшілік, сот, сауда, шаруашылық салаларына қатысты сөздерді жатқызады.

Мысалы, барқыт, бәтеңке, бәтес, бөрене, бөшке, сот, тауар, зауыт, болыс. Осымен байланысты Н.Әміржанова:

Пайдаланған әдебиеттер: 1. Фазылжанова А. Латынға көшуде ұлттық ерекшелік сақталуы керек. Айқын, 28 тамыз, 2018. 2. Әміржанова Н. Қазақстандағы латын жазуының тарихи тағылымы. - Алматы, 2012. 3. Күдеринова Қ. Жаңа емле - сындарлы қадам. Егемен Қазақстан. 18.01.2019.

tengrinews.kz