Жарнаманың көптігіне қарамастан соңғы уақытта Қазақстанның ішкі нарығында дәрумен сату көлемі айтарлықтай қысқарған. Ағымдағы жылдың қаңтар-тамыз айларында республика бойынша бар болғаны 123,2 тонна дәрумен сатылған. 2023 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда бұл көрсеткіш 47 пайызға төмендеген.

ЕЛГЕ ИМПОРТ ҚАЙДАН КЕЛЕДІ?

ҚР Ұлттық статистика бюросының мәліметтері бойынша, қазақстандықтардың витаминдер мен провитаминдерге негізгі қажеттіліктерін импорттық жеткізушілер қанағаттандырады. Олардың үлесі 98 пайыздан асады. Импорт осы тауарлардың нарықтағы тұтынылу көлеміне тікелей байланысты. Осылайша, сату көлемінің қысқаруынан кейін дәрумендердің Қазақстан Республикасына шетелден жеткізілімі де 48 пайызға қысқарды. Қазақстандағы дәрумендердің өндірісі өз кезегінде сатылымның шағын ғана үлесіне ие болғаны сонша, көлемінің өсуі немесе азаюы жалпы көріністе нақты көрсетілмейді. Сегіз айда елімізде небәрі 1,8 тонна провитаминдер мен дәрумендер өндірілген. 2023 жылдың қаңтар-тамыз айларында бұл көрсеткіш 69,1 пайызды құраған.

Биологиялық белсенді қоспаларды өндіру және сату динамикасын салыстыру арқылы отандық фармацевтикалық зауыттардың нарықтың ағымдағы қажеттіліктеріне толық жауап бере алмайтынын аңғаруға болады. Витаминдер өндірісінің көрсеткіштерінің өсуі мен төмендеуі өз заңдарына сәйкес «өмір сүреді» және тұтынушылық сұраныстың артуына байланысты емес. Мысалы, 2021 жылы қазақстандықтар дәрумендерді тұтыну көлемі 41,8 пайызға артқан кезде, олардың Қазақстандағы өндірісі іс жүзінде тоқтап қалған. Фармацевтикалық кәсіпорындар 5 тоннаның орнына 0,1 тонна ғана тауар өндірді. Сұраныс пен өндіріс өсімі арасындағы сәйкессіздік 2022 жылы да байқалды. Еліміздегі дәрумендердің ірі өндірушілеріне «Химфарм» АҚ (Santo бренді), «Абди Ибрахим Глобал Фарм» ЖШС, «Досфарм» ЖШС, «Вива Фарм» ЖШС, «Мега Фарма» ЖШС және тағы да басқа кәсіпорындар жатады.

Мамандар дәрумен өндірісінің бәсеңдеуінің бірнеше себептерін атаған. Біріншісі – фармацевтикалық нарықтағы жалпы тежеу факторы. Ол саланың шектен тыс реттелуімен және кез келген дәріні Еуразиялық экономикалық одақ ережелеріне сәйкес тіркеу қажеттілігімен байланысты. ББҚ дәрілік заттарға жатпайды, бірақ мамандандырылған азық-түлік өнімдері болып саналады. Бірақ олар мемлекеттік тіркеуден өтіп, Еуразиялық экономикалық комиссияның (ЕЭК) веб-сайтындағы Бірыңғай тізілімге енгізілуі тиіс. Қыркүйек айында Қазақстан Республикасы Парламенті Сенатының депутаттары Министрлер Кабинетіне жолдаған сауалында қазақстандық фармацевтикалық өнімді ЕЭК-те тіркеудегі қиындықтар туралы хабарлаған болатын.

Екінші мәселе – онлайн арналар арқылы сатылатын жалған тағамдық қоспалар көлемінің тым үлкендігінде. Бұл бақылаушы органдар тіркелмеген дәрі-дәрмектің заңсыз айналымы фактісін анықтамайынша, мемлекет тарапынан ешқандай жолмен реттелмейтін көлеңкелі экономиканың бір бөлігі болып қала береді. Тағы бір кедергі – қазақстандық нарықта бірнеше жылдан бері маркетингтік стратегиясын жасап келе жатқан және тұтынушыларға жақсы таныс шетелдік брендтермен жоғары бәсекелестік.

Қазақстан үшін витаминдердің негізгі жеткізушілері Қытай мен Ресей. Бұл елдер Қазақстан Республикасы импортының жалпы көлемінде физикалық мәндегі ең үлкен үлесті алады. Ағымдағы жылдың қаңтар-тамыз айларында қазақстандықтар ресейлік және қытайлық витаминдерге 1 миллион доллардан астам ақша төлеген. Қазақстандағы сатып алушылар түрік (70 мың доллар) және неміс (79,7 мың доллар) витаминдеріне ақша жұмсаған. Мұндай тағамдық қоспаларды ірі жеткізушілер арасында Бельгия, Оңтүстік Корея, Польша және Франция сияқты елдер де бар.

Ал, BNS мамандарының үй шаруашылығын іріктеу сауалнамаларының нәтижелеріне сүйенсек, қазақстандықтар фармацевтикалық өнімдерге жұмсайтын шығындарын айтарлықтай арттырған. Бірінші тоқсанда бір қазақстандық отбасының дәріханада қалдырған орташа соммасы 12,4 мың теңгені құрайды. Бұл 2023 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 4,3 пайызға артық. Екінші тоқсанда бұл сомма өткен жылдың сәуір-маусым айларымен салыстырғанда 13 пайызға көп болып тұр. 2024 жылдың екінші тоқсанында қазақстандықтардың үй шаруашылығына жұмсайтын шығындарының ішінде дәрі-дәрмекке, дәрумендер мен басқа да фармацевтикалық препараттарға жұмсаған шығындары отбасы бюджетіндегі денсаулық сақтау шығындарының жартысына жуығын (45,5 пайыз) құраған. Бір жыл бұрынғы жағдай да дәл осындай болатын.

БИОЛОГИЯЛЫҚ ҚОСПАЛАР ДЕГЕН НЕ?

Биологиялық белсенді тағамдық қоспалар (ББҚ) – табиғиға ұқсас табиғи және (немесе) биологиялық белсенді заттар, сондай-ақ тағаммен бірге тұтынуға немесе тамақ өнімдеріне қосуға арналған пробиотикалық микроорганизмдер. Диеталық қоспалар мамандандырылған тамақ өнімдеріне жатады (яғни олар дәрілік емес) және мемлекеттік тіркеуге жатады. Өнімнің қауіпсіздігін мемлекеттік тіркеу туралы куәлікпен растайды. Мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің болуын Еуразиялық экономикалық комиссияның ресми сайтындағы (https://eec.eaeunion.org) Мемлекеттік тіркеу туралы куәліктердің бірыңғай тізілімінде тексеруге болады.

ББҚ жарнамасында міндетті түрде сауда атауы, композицияға енгізілген белсенді компоненттер туралы ақпарат, қолданудың негізгі көрсеткіштері, енгізу әдісі және дозасы, негізгі жанама әсерлер мен қарсы көрсеткіштер, балаларға, жүкті әйелдерге және бала емізетін аналарға арналған арнайы нұсқаулар, үзіліс шарттары, пайдалану бойынша нақты және түсінікті ұсыныстар, өндірушінің атауы, мекенжайы және өндіруші Қазақстан Республикасында шағымдарды қабылдауға уәкілеттік берген тұлға, мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің нөмірі, берілген күні сынды мәліметтер болуы керек. Әрбір өнімнің жарнамасында жарнама объектісі дәрі емес екендігі туралы ескерту қоса беріледі. Диеталық қоспаларды сату мемлекеттік тіркеу туралы куәлігі бар кәсіпкерлік субъектісінің міндетті түрде қатысуымен жүзеге асырылуға тиіс. «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасының Кодексінде халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы саласындағы заңнама талаптарын, сондай-ақ техникалық регламенттерді бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілік көзделген. Қазіргі уақытта биологиялық белсенді тағамдық қоспалардың орасан зор ассортименті бұқаралық ақпарат құралдарында, соның ішінде әлеуметтік желілерде еркін жарнамаланып, сатылуда. Осыған байланысты өнімдерді таңдағанда мұқият болу ұсынылады. Сатушыдан диеталық қоспаларды мемлекеттік тіркеу туралы куәлік міндетті түрде сұралуы тиіс.

СЕНІМДІ ӨНІМ ЕКЕНІН ҚАЛАЙ БІЛУГЕ БОЛАДЫ?

Еуразиялық экономикалық комиссия Одақ елдері аумағында тағамдық қоспалардың айналым заңдылығын қамтамасыз етуге бағытталған түбегейлі шешім қабылдағанын ерекше атап өтті. Осы бастама аясында тұтынушыларға өнімнің түпнұсқалығын тексеруге және олардың құрамы мен қасиеттері туралы сенімді ақпарат алуға мүмкіндік беретін цифрлық таңбалау енгізіледі. ЕЭК Кедендік, тарифтік және тарифтік емес реттеу департаментінің директоры Ваган Казарян атап өткендей, бұл қадам тағамдық қоспалар сияқты сезімтал тауарлар нарығын қорғауға және жалған ақша жасау ықтималдығын барынша азайтуға көмектеседі. Жаңа жүйенің негізгі аспектілерінің бірі – барлық ЕАЭО елдерінің сәйкестендіру құралдарын өзара тану. Еліміздің Денсаулық сақтау министрлігі тағамдық қоспаларды тек диеталық өнімдер сататын мамандандырылған дүкендер, азық-түлік дүкендері мен дәріханалар арқылы сатуға рұқсат береді. Тіркелген тағамдық қоспалар туралы ақпаратты Бірыңғай сертификаттар тізілімінде Еуразиялық экономикалық комиссияның веб-сайтында немесе «Экспорттық-импорттық операцияларға арналған бірыңғай терезе» ақпараттық жүйесі арқылы «Мемлекеттік тіркеу куәліктерінің тізілімі» бөлімінде білуге болады.

Ресейде диеталық қоспалардың түпнұсқалығын тексеру әрбір азаматқа қолжетімді. «Honest SIGN» мобильді қосымшасы өнімнің мәлімделген сипаттамаларға сәйкестігін тексеруге мүмкіндік береді. Егер таңбалау коды дұрыс болмаса, пайдаланушы қолданба арқылы бұзушылық туралы хабарлай алады, ал ақпарат Роспотребнадзорға жіберіледі, ол кейін тексеріп, бұзушыларға айыппұл салады. Қазақстанда мұндай қолданба әлі іске қосылмаған. Сынақ мерзіміндегі кейбір сайттар мардымды ақпарат бермейді. Сондықтан биологиялық белсенді қоспа сатып аларда көрсетілген нұсқаулыққа мән берген абзал.

 Арайлы ЖАҚСЫЛЫҚ