«Дәрі шөптен, дана көптен шығады» деп табиғат ананың сыйына бас иген дана халқымыз емдік шөптерді тұрмыста кеңінен кәдеге жаратқан. Халық емшілігінде мұндай дала дәрумендерін олардың ылғал сүйгіштік қасиеттері мен гүлдеу уақытына, жеміс беру кезеңіне назар аудара отырып жинап алып отырған. Тіпті мұндайда жан-жануарлардың өсімдік тұтыну қабілетіне де мән берген. Мәселен, маралдар маралтамыр арқылы өздерінің күштерін қалпына келтіріп отырған. Ал Сібір бұғылары жараланған жағдайда қызыл қалампырды жейді. Бұл шөп түрі жергілікті тұрғындарға қан түзуші өсімдік ретінде белгілі. Ортағасырлық араб шығармаларынан кофе ағашының бұтақтарын ешкілердің жейтінін жиі байқауға болады. Осындай дәрілік қасиетімен танымал емдік шөптің бірі – қымыздық өсімдігі.
Ғылымда қымыздықтың 150-ге тарта түрі анықталған. Оның географиялық орналасуы мен түр ерекшелігіне қарай альпілік, тянь-шань қымыздығы, жабайы қымыздық, жасыл қымыздық, кәдімгі қымыздық, қышқыл қымыздық сынды түрлері кеңінен тараған. Тіпті тау өсімдігінің жылқылар жейтін жылқы қымыздығы деп аталатын түрі де бар. Емдік шөптің бұл түрі медицина атасы саналатын Авиценна еңбектерінде кездеседі. Авиценна жылқы қымыздығының емдік қасиеттері туралы: «Сірке суында қайнатылған қымыздықтың тамыры жаралардағы ауырсынуды азайтуға көмектеседі, ал егер сіз қымыздықты шарапта қайнатсаңыз, оны дәрілік таңғыш ретінде пайдалануға болады. Ыстық судағы қымыздықтың қайнатпасы қышымаға ем, өсімдік көбіне шырынмен бірге ванналарда қолданылады», – дейді. Сонымен қатар, ортағасырлық ғалым емдік шөптің сығындысын тіс ауыруы кезінде ауыз шаюға пайдалануға болатындығын атап өткен.
Кеңес Одағы тұсында қымыздық дәрі өндірісінде шикізат ретінде қолданылған. Түрлі ауруларға ем.
Бұдан бөлек, емдік шөптің жасыл қымыздық аталатын өзге түрін бүгінде Шығыс пен Батыс елдерінің, әсіресе, түрік асханасында кеңінен пайдаланады. Емдік шөптің қышқыл дәміне байланысты түрлі салаттар мен сорпаларға қосып, дәмді салма жасайды, жапырақтарын қысқа даярлайды, ботқа, салат жасайды, омлетке қосады, тіпті кисель әзірлеуде қолданылады.
Нұрболат АМАНБЕК
Ұқсас жаңалықтар
