Қазақстан – Италия: ынтымақтастық бағыттары айқын

ПРЕЗИДЕНТТЕР НЕ ЖАЙЫНДА КЕЛІСТІ?

Еске салсақ, Қазақстан басшысының өткен жылдың қаңтарындағы Италияға алғашқы ресми сапары Серджо Маттарелламен жүздесуден басталған болатын. Кездесу соңында Қасым-Жомарт Тоқаев Италия Президентін Қазақстанға сапармен келуге шақырып, елімізде жүргізіліп жатқан саяси және қоғамдық реформаларға үлкен қызығушылық танытқан Серджо Маттарелла Мемлекет басшысының шақыруын ризашылықпен қабыл алған еді. Бүгінде Қазақстан мен Италия арасында тығыз ықпалдастық орнаған. Мәселен Италия Қазақстан экономикасына инвестиция құйған елдердің топ бестігіне кіреді. Тараптар осы ынтымақтастықты арттыруға ниетті.

Ендеше Ақордада президенттердің қатысуымен өткен шағын және кеңейтілген құрамдағы келіссөздерде қандай мәселелер талқыланды, соған тоқталайық. Қасым-Жомарт Тоқаев Серджо Маттарелланың Қазақстанға сапары екі ел арасындағы ынтымақтастықты одан әрі нығайтуға тың серпін беретінін атап өтті. Президенттің айтуынша, бұл сапар Қазақстан мен Италия арасындағы достық пен бұрыннан келе жатқан серіктестікті растайды.

Серджо Маттарелла ҚасымЖомарт Тоқаевқа қонақжайлық танытқаны үшін алғыс айтып, өзара қарым-қатынасты одан әрі арттырудың маңызына тоқталды.

Тараптар екіжақты қарымқатынастың негізгі бағыттары, сондай-ақ өңірлік және халықаралық күн тәртібіндегі өзекті мәселелер туралы пікір алмасты. Бұдан кейін Қасым-Жомарт Тоқаев пен Серджо Маттарелланың келіссөзі екі ел делегацияларының қатысуымен кеңейтілген құрамда жалғасты. Мемлекет басшысы Қазақстан мен Италия арасындағы көпжоспарлы ынтымақтастық берік саяси диалогқа, қарқынды экономикалық серіктестікке және тығыз мәдени-гуманитарлық байланыстарға арқа сүйейтінін атап өтті.

Серджо Маттарелланың Астана мен Рим арасындағы серіктестікті нығайтуға айт арлықт ай үле с қосқанына назар аударылды. Қасым-Жомарт Тоқаев былтыр Римге жасаған ре сми сапары барысында Қазақстан – Италия ынтымақтастығына тың серпін берген маңызды уағдаластықтарға қол жеткізілгеніне тоқталды.

Оның ішінде аса маңызды шикізат материалдары, мұнай химиясы, машина жасау, көлік-логистика, жеңіл өнеркәсіп, тағам өнімдерін қайта өңдеу, жасанды интеллект, қаржы, туризм және білім беру салаларына баса мән берілді. Тараптар екі ел БҰҰ мен басқа да халықаралық ұйымдар аясында белсенді ықпалдастық орнатқанын атап өтті. Жемісті жұмыстардың үлгісі ретінде «Орталық Азия плюс» диалог алаңын, сондай-ақ биыл мамыр айында Астанада өткен «Орталық Азия – Италия» бірінші саммитін айтуға болады. Қазақстан тарапы Италияның аталған бастаманы іске асыруға қолдау көрсеткенін жоғары бағалады.

Қасым-Жомарт Тоқаев Италия Премьер-министрі Джорджа Мелонимен өткен достық кездесуді, сондай-ақ оның Астана халықаралық форумында басты спикер ретінде баяндама жасағанын ықыласпен еске алды. Кездесуде мәдени-гуманитарлық ықпалдастық мәселелеріне де ерекше көңіл бөлінді.

Осы орайда Қазақстан Президенті Астананың орталық көшелерінің бірін саяхатшы Марко Поло есімімен атау жөнінде шешім қабылданғанына тоқталып, мұны қос мемлекеттің берік достығының имволы ретінде қарастыратынын мәлімдеді. Өз кезегінде Италия Президенті серіктестікті одан әрі нығайтудың маңызын атап өтіп, екі ел арасындағы сенімді диалог пен өзара түсіністікті нығайтуға қосқан үлесі үшін ҚасымЖомарт Тоқаевқа ризашылығын жеткізді.

Келіссөз соңында тараптар Президент Серджо Маттарелланың ресми сапары Қазақстан – Италия қарым-қатынасы тарихының жаңа парағын ашатынына сенім білдірді. Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан және Италия арасындағы достық пен ынтымақтастықты нығайтуға айрықша үлес қосқаны үшін Президент Серджо Маттареллаға І дәрежелі «Достық» орденін салтанатты түрде табыстады. Сондай-ақ бұл қазақ елінің шынайы құрметі, барша Италия халқына деген достық пейілі мен ыстық ықыласының айғағы екенін жеткізді.

Мемлекет басшысы Италия Президентіне халықтың қолдауына ие болған көшбасшы, әлемге танымал беделді саясаткер деп баға берді.

Бұдан бөлек, Қасым-Жомарт Тоқаев Серджо Маттарелланың екі ел қарымқатынасын дамытуға өлшеусіз үлес қосып келе жатқанына назар аударды.

Өз кезегінде Серджо Маттарелла Қасым-Жомарт Тоқаевқа Италияның ең жоғарғы наградасы – «Италия Республикасына сіңірген еңбегі үшін» орденін тапсырды. Айта кетсек, елдің бұл жоғары наградасы Италиямен достық қатынасты нығайтуға үлес қосқан мемлекеттер басшыларына ғана беріледі.

Іскер топтардың байланысы нығайтылады

Қазақстан мен Италия өзара саудасаттық көлемін одан әрі арттыруға келісті. Бұл туралы Ақордада Италия Президенті Серджо Маттарелламен келіссөздерден кейінгі бірлескен мәлімдеме барысында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев айтты.

Қасым-Жомарт Тоқаев Италия Президентімен мазмұнды келіссөз жүргізілгеніне назар аударды.

Кездесуде Президенттің былтыр Римге жасаған ре сми сапары барысында қол жеткізілген уағдаластықтардың орындалу барысын талқылаған. Cонымен қатар тараптар ықпалдастықты күшейтудің жаңа бағыттары туралы әңгімелесіп, өзара сауда-саттық көлемін одан әрі арттыруға келіскен. Мәселен тауар түрін көбейту үшін, ең алдымен, іскер топтардың байланысын одан әрі нығайту қажет.

Бұл – маңызды міндет. Сондай-ақ екі елдің мүддесіне сай келетін жаңа инвестициялық жобалар қарастырылатын болды. Әсіресе, энергетика, ауыл шаруашылығы, машина жасау, жеңіл және азықтүлік өнеркәсібі салаларына баса назар аударылды. Осы жұмысқа екі елдің Экономикалық ынтымақтастық жөніндегі үкіметаралық комиссиясы баса мән беруі қажет деп саналды. Сондай-ақ көліклогистика саласындағы байланысты нығайту мәселесі де пысықталды. Халықаралық көлік дәліздерінің, соның ішінде Транскаспий дәлізінің әлеуеті сөз болып, логистика инфрақұрылымы және қайта өңдеу өнеркәсібі секторындағы ықпалдастық мүмкіндіктері талқыланды. Бұдан бөлек, пре зиденттер цифрлық технологияны экономикаға жаппай енгізудің маңызына тоқталып, жасанды интеллекті мен үлкен дерекқорларды пайдалануға қатысты тәжірибе алмасу туралы пікірлескен.

Келіссөз барысында мәденигуманитарлық байланыстарды одан әрі нығайту ісіне мән берілген. ҚасымЖомарт Тоқаев елорда көшелерінің біріне Италияның ұлы саяхатшысы Марко Полоның аты берілетінін мәлімдеді.

Тараптар келіссөз кезінде білім саласына да айрықша тоқталған. Қазіргі таңда Италияның үздік жоғары оқу орындарында Қазақстанның төрт мыңнан астам студенті білім алып жатыр. «Сол үшін Италия Үкіметіне алғыс айтамын. Биыл Ілияс Жансүгіров атындағы Жетісу университетінің негізінде Марке политехникалық университетінің филиалы жұмыс істей бастады. Оқу орны жас ұрпақтың жоғары сапалы білім алуына мүмкіндік береді деп сенемін», – деді Мемлекет басшысы.

Қасым-Жомарт Тоқаев Президент Серджо Маттарелламен бірқатар халықаралық өзекті мәселе бойынша пікір алмасқанын жеткізді.

Өз кезегінде Серджо Маттарелла Италия мен Қазақстан арасындағы берік достықты бекемдей түсу үшін Астанаға арнайы келгенін атап өтті. Оның айтуынша, бұл сапар екіжақты қарым-қатынасқа тың с ерпін беріп, оны одан әрі өркендетуде маңызды рөл атқарады.

Стратегиялық сипаттағы сауда серіктестер

Бүгінде Қазақстан мен Италия ст ратегиялық сипатт ағы с ауда серіктестер саналады. Былтыр екі ел арасындағы тауар айналымы 24 пайызға өсіп, 20 миллиард АҚШ долларына жеткен. Ал биылғы қаңтар-шілде айларында Италия Қазақстан экспортының 21,6 пайызын толықтырып, серіктестер арасында үшінші орынға шықты. Жекелеген көрсеткіштер төмендегеніне қарамастан, ынтымақтастық одан әрі нығайып келеді. Бүгінде Қазақстан экспортты әртараптандыруды басты міндет етіп қойып отыр, яғни 100-ден астам тауар түрінен 1 миллиард АҚШ долларынан астам табыс табу жоспарланған.

Ерекше назар ауыл шаруашылығы, металлургия, химия өнеркәсібіне және қосылған құны жоғары өнімдерге, сондай-ақ бірлескен кәсіпорындар құру мен логистиканы дамытуға аударылып отыр. Сондайақ Италия Қазақстан мұнайын ірі импорттаушылар қатарында. 2023 жылы Қазақстаннан Италияға мұнай экспорты 14484077,3 мың доллар болса, 2024 жылы бұл көрсеткіш 18350310,2 мың долларға жеткен. Былтыр Қазақстан мұнайының жалпы экспортындағы Италия үлесі 42,8 пайызға тең болған. Экспорттың негізгі бағыты – Каспий құбыр консорциумы (CPC), ол арқылы Қазақстан мұнайының 80 пайыздан астамы тасымалданады.

Алайда Ресей ара-тұра шектеу қоятындықтан, Қазақстан балама бағыттарды дамытып келеді. 2025 жылы Баку – Тбилиси – Джейхан (BTC) құбыры арқылы жеткізілімдер қайта жанданып, көлемі ұлғайтылды. Осы бағыт бойынша экспортты жылына 1,7 миллион тоннаға жеткізу жоспарланған. Бұл өз кезегінде Қара теңіздегі ресейлік порттарға тәуелділікті азайтуға мүмкіндік береді. Ірі бірлескен жобалардың қатарында италиялық Eni компаниясының қатысуымен іске асып жатқан Қашаған және Қарашығанақ кен орындары бар.

Экологиялық айыппұлдарға қатысты дау-дамай мен Қарашығанақтағы газ өңдеу зауытының құрылысын тоқтату мәселелеріне қарамастан, Италия Қазақстанның мұнай-газ саласындағы негізгі стратегиялық серіктестерінің бірі болып қала бермек. 2025 жылы Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстанның Италияға мұнай экспортын арттыруға дайын екенін атап өтті. Бұл екі елдің де мүдделеріне сай келеді.

Еуропаның энергетикалық қайта бағдарлануы жағдайында алдағы жылдары Қазақстанның Италия және басқа да еуропалық нарықтардағы үлесі арта түседі деп күтіледі. Сонымен қатар Ресей аумағын айналып өтетін көлік инфрақұрылымы да дамып жатыр. Осылайша Қазақстан мен Италия арасындағы мұнай-газ саласындағы серіктестік жеткізілім бағыттарын әр тараптандыру, Еуропаның энергетикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етудегі Қазақстанның рөлін кеңейту және ірі кен орындарын игеруге италиялық компаниялардың қатысуы есебінен нығая түсуі ықтимал.

Сарапшылардың пікірінше, фармацевтика саласы да Қазақстан үшін Италиядан келетін импорттағы басым бағыттардың бірі. Дәрідәрмек пен медициналық бұйымдар екіжақты сауданың елеулі бөлігін құрайды.

2023 жылы Қазақстанға Италиядан фармацевтикалық өнім импорты 129199, 9 мың АҚШ долларын құраса, 2024 жылы 156899,7 мың долларға дейін артқан. Бұл Италияға қазақстандық нарықтағы фармөнімдерді ірі жеткізушілердің алғашқы төрттігіне енуге мүмкіндік берді. Жеткізілімдердің өсуі жоғары сұранысты ғана емес, сонымен қатар денсаулық сақтау саласындағы саудаэкономикалық ынтымақтастықтың тереңдеп келе жатқанын көрсетеді.

Мұндай ынтымақтастық тек тікелей жеткізілімдер мен шектелмей, бірлескен инвестициялық жобалар арқылы да дамып келеді. Мәселен Алматы облысында 58,8 миллион доллардан астам инвестициямен дәрілік препараттарды қатты формада шығаратын фармацевтикалық зауыттың құрылысы қолға алынды.

Бұдан бөлек, Италияның UCI ұйымымен бірлесіп, агрошикізатты фармацевтикалық өнімдер өндірісіне қайта өңдеу жобасы қарастырылған. Италия технология трансферіне және GMP (Good Manufacturing Practice) стандарттарын енгізуге де қолдау көрсете алады. Бұл қазақстандық дәрілік препараттардың сапасын арттырып, олардың ішкі нарықтағы және экспорттағы бәсекеге қабілетін күшейтеді.

Сараптамалық материалдарда фармацевтика екіжақты ынтымақтастықтың негізгі бағыттарының бірі ретінде көрсетіліп жүр, ал Италия Қазақстанның ірі сауда серіктестерінің қатарында, оның ішінде фармацевтикалық жеткізілімдер бойынша негізгі орындардың бірін алады.

Қазақстан үшін мұндай серіктестік экономиканы әр тараптандыруға, импортқа тәуелділікті азайтуға мүмкіндік береді. Осылайша, Италиямен фармацевтика саласындағы серіктестік Қазақстандағы денсаулық сақтау жүйесін жаңғыртудың стратегиялық қозғаушы күшіне айнала алады.

Қорыта айтқанда, Италия Президенті Серджо Маттарелланың Қазақстанға сапары – екіжақты қарым-қатынастың жаңа белесі. Бұл кездесу саяси сенімді күшейтіп қана қоймай, экономикалық әріптестікті одан әрі тереңдетуге жол ашады. Энергетикадан бастап, мәдениетке дейінгі салалардағы жоспарланған келісімдер Қазақстан мен Италияны стратегиялық серіктестер ретінде жақындата түсетіні анық.

Жүрсінгүл ЖАҚЫП.