Тілге құрмет — елге құрмет
Тіл – халықтың жаны, ұлттың тұтастығы мен тәуелсіздігінің айнасы. «Тілге құрмет — елге құрмет» қағидасы бүгінгі Қазақстан үшін ерекше мәнге ие. Мемлекет деңгейінде де, жеке азамат деңгейінде де тіл мәртебесін көтеру – елдіктің басты кепілі.
Қазіргі жағдай мен деректер
Мемлекеттік тілдің заңдық негізі: Қазақстан Конституциясы мен «Тіл туралы» заң мемлекеттік тіл – қазақ тілі екенін нақтылайды.
Қолданыс статистикасы: ҚР Ұлттық статистика бюросының 2024 ж. мәліметіне сәйкес, халықтың 84 %-ы қазақ тілін түсінеді, 78 %-ы еркін сөйлейді. Дегенмен ресми құжат айналымының шамамен 65 %-ы ғана толықтай мемлекеттік тілде жүргізіледі.
Білім беру: 2025 жылға қарай қазақ тілінде білім беретін мектептердің үлесі 77 %-ға жетті, жоғары оқу орындарында қазақ тіліндегі бағдарламалар саны жыл сайын артуда.
Цифрлық кеңістік: Қазақ тіліндегі интернет-контент үлесі әлі де 30 %-дан аспайды, бұл – жаңа медиа саласындағы басты сын-қатер.
Негізгі сын-қатерлер
1.Күнделікті қолдану деңгейі. Кейбір аймақтар мен бизнес құрылымдарда ресми қатынас орыс тілінде басым.
2.Сапалы оқу ресурстарының жетіспеуі. Әсіресе ересектерге арналған жедел оқыту әдістемелері мен цифрлық контент аз.
3.Жастар арасындағы аралас тіл (тіл араластыру). Әлеуметтік желілердегі аралас сөздік қор тілдің тазалығына қауіп төндіреді.
Мемлекеттік және қоғамдық бастамалар
2020–2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарлама – тіл үйрету орталықтарының желісін кеңейту, мемлекеттік қызметшілердің қазақ тілін білуін тексеру.
Жастар қозғалыстары мен волонтерлік жобалар – «Qazaqsha Jaz», «Тіл майданы» сияқты акциялар тіл мәдениетін насихаттауда.
Технологиялық қадамдар – қазақша нейрожүйелік аудармашылар, сөйлеуді тану сервистері іске қосылды.
Ұсыныстар
1.Цифрлық контентті көбейту. Қазақ тіліндегі сапалы бейне, аудио, ғылыми-техникалық материалдарды қолдау үшін арнайы гранттар бөлу.
2.Мектептен тыс оқу мүмкіндіктері. Тегін онлайн курстар, ойын арқылы үйрету платформаларын дамыту.
3.Іскерлік ортада талапты күшейту. Жеке компаниялар мен қаржы ұйымдарына құжат айналымының кемінде 80 %-ын мемлекеттік тілде жүргізу жөнінде ұсыныстар енгізу.
4.Жастар тіл мәдениетін қолдау. Әлеуметтік желілерде таза қазақша сөйлейтін блогерлерге қолдау, челлендждер ұйымдастыру.
Қорытынды
«Тілге құрмет — елге құрмет» ұстанымы – жай ұран ғана емес, іс-әрекетті талап етеді. Заңдар мен бағдарламалар бар, бірақ оларды өзара үйлестіріп, қоғамның әр мүшесіне жеткізу, тіл саясатын тиімді жүзеге асыру – басты міндет.
Тілге құрмет көрсетсек, елдің бірлігі артып, мәдени мұра сақталып, ұлттық болмысымыз жаңа буындарға аман жетеді. Біз үнемі ана тілінің қадірін білейік, оны күнделікті өмірде қолданайық, құрметтейік!
Б.Төребекұлы,
Тараз қаласы №2 сотының судьясы