Ел аузында түрліше айтылып жүрген батыр батасының түпнұсқасы қайсы?
Көзі тірі кезінде аты аңызға айналған қазақтың біртуар перзенті Бауыржан Момышұлы туралы әңгімелер көп. Оның ішінде «Бауыржанның батасы» ел арасында кең тараған. Әлеуметтік желіні ашып қалсаңыз, «Бауыржанның батасының» бірнеше нұсқасын оқисыз.
Тіпті алғысөз ретінде мынандай дерек келтіріледі: «Ұлы Отан соғысы аяқталған соң, Бауыржан Момышұлы Бішкек қаласына әскери қызметке жіберіледі. Ол жолшыбай өзінің туған жері – Жуалы ауданында (Жамбыл облысы) 4-5 күн аялдайды. Батыр ағамыздың жанына облыстың, ауданның біраз басшы қызметкерлері еріп жүреді. Ауыл ақсақалдарымен бірге жақсы сөзге жаны құмар жастар да Баукеңнің әңгімесін тыңдайды.
Сапарының соңғы күні Баукең жалғыз баласы соғыста қаза болған қасіретті қарияның бірінің үйінен дәм-тұз татып шықпақшы болады. Қанша үйдің дәмін татса да, астан кейінгі бата беруді ауыл ағалары атқарады. Енді елден аттанар алдындағы дәм-тұздың батасын беруді жұрт Баукеңнен өтінеді. Баукең сәл ойланады да, тебірене түсіп, былайша термелеп кетеді...» деп жазылған.
Әйтсе де бұл «алғысөз» оқырманды шатастыратыны анық. Бауыржан Момышұлы «Ұлы Отан соғысы аяқталған соң Бішкек қаласына қызметке жіберіледі» дегенді кім жазса да, жалған жазған. Біріншіден, соғыс аяқталған жылдары Қырғыз елінің астанасы Фрунзе аталған. Екіншіден, бұл басты дерек, Бауыржан Момышұлы сол қалаға әскери қызметке жіберілмеген. Ол алдымен Бас штабтың академиясына жолдама алып оқуға түседі. Одан кейін 1948 жылы Сібірдегі 49 бригадаға командирдің орынбасары қызметіне тағайындалады. Екі жыл өткеннен соң Калинин қаласындағы әскери академияға аға оқытушы болады.
Осыдан екі-үш жыл бұрын мен Бауыржан атамыздың немересі әрі мұрагері Ержан Момышұлынан Баукеңнің үйде сақталып жатқан мұрасынан біраз құжаттарды алып, зерттедім. Сонда Бауыржан атам өз қолымен жазған батасының нұсқасын таптым. Бата Баукеңнің комментарийлерімен әрленген. Онда былай делінген: «Бір үйде қонақта отырмыз. Түскен үйіміздің өмірінде қонақ күтіп көрмегендігі, ағайын арасында ынтымақтары аздығы, шал-кемпірлерінің қадыры жоқ екендігі, келін-кепшік, бала-шағалары бейбастау ауыл екендігі жүріс тұрысы, қарым-қатынастарынан көріне бастады... Шай алдымызда, қой сойылып, ет асылып жатыр. Әдеп сақтап, зордан шыдап отырмыз...
Тамақ аяғында бір жігіт:
Табақтас шал төмен қарап отырып қалды.
Шынымды айтсам мен де не айтарымды білместен біраз сасқалақтадым.
Абырой болып, Керей сыбан Шардамбайдың батасының негізгі арнасы есіме сап етіп түсе қалғаны бар ма. Қолымды жайып, оны біраз өзгертіп мен батамды бастадым:
Отырғандар да қолдарын жайды.
12/IX-62 жыл.
Б.Момышұлы деп қолы қойылған.
Бекет МОМЫНҚҰЛ,
«Бауыржантану» ғылыми-зерттеу
орталығының жетекшісі.