ХХ ғасырдың басындағы ақшалар сақталған
Тарихи жәдігерлер өткеннің көзі ғана емес, болашаққа бағыт көрсетер құндылық. Өткен күннің ізіндей болып қалған ескі ақшаларды Т.Рысқұлов аудандық тарихи өлкетану музейінен кездестірдік. ХІХ ғасырда қолданылған қаржылық құнды қағаздар сол уақытта елдің экономикалық күйі қандай болғанынан хабар беріп тұр.
Аталған аудандық музейден 1898 жылғы кредиттік билет деп аталған қағаз ақша бар. Содан бергі 1909, 1910, 1917, 1918 жылғы қаржылық құнды қағаздарда да «Государственный кредитный билет» деп жазылыпты. Кейбір тарихи деректерде де Ресей империясының мемлекеттік кредиттік билеті 1922 жылға дейін қолданылғанын көрсетеді.
Көгілдір және болат түстермен безендірілген 500 рубльдік купюраның бет жағына Заринс император Петр I портретін сопақша безендірілген жақтаудың үстіне тәжімен орналастырылған. Онда суретші Карл Мурдың 1717 жылы салған әйгілі портретінен алынған гравюраны пайдаланған. Халық бұл заң жобасын «петенка» деп атады. Портреттің бүйірлерінде мазмұны бірдей екі баған – төменгі жағында 500 саны бар сопақша және оның үстінде номиналды білдіретін тіктөртбұрышты ұстап тұрған періште фигурасы бар. Ал суреттің оң жағында Зариндер Ресейдің аллегориялық бейнесін аса таяғы мен қалқаны бар, басында лавр гүлі бар жас әйелдің бейнесін орналастырыпты. Ресейдің оң қолының үстінде күн тәріздес шеңберде 500 саны бейнеленген.
Вексельдің сырт жағы өсімдіктер мен лавр бұтақтары бар барельефтермен безендірілген. Бірінде 1883 жылғы үлгідегі Кіші Мемлекеттік Елтаңба, ал екіншісінде айқастырылған екі лавр бұтағына салынған император Николай II монограммасы салынған. Бұл жағына суретші «500» саны бар розетка қойған және негізгі техникалық ақпарат ретінде банкноттың алтынмен қорғалуы туралы мәтін, заңнан үзінділер, номиналы, Мемлекеттік банк меңгерушісі мен кассирдің қолдары, екі әріптік серия және алты таңбалы банкнот нөмірі де осында бекітілген.
Банкнотта сенімді су белгілері бар, олар – бір-біріне перпендикуляр және банкноттың шетіне қатысты 45 градус бұрышта орналасқан 500 санының бірнеше рет қайталануы, сонымен қатар бет жағындағы император Петр I портретін қайталайтын жергілікті су белгісі. 500 рубльдік билетте металлографияның көмегімен және артқы торсыз сурет алдыңғы жағында басылған. Сурет анық және дөңес болып шығыпты. Артқы жағында олар бес түсті Орел субстрат торында типографиялық басып шығаруды қолданған.
Бауыржан Талантұлының айтуынша, Орел баспасы – негізгі білікке барлық түстер бір-бірден қолданылып, содан кейін пішінге, одан соң қағаз парағына ауыстырылатын әдіс. 1905-1912 жылдардағы үлгідегі мемлекеттік несие купюралары, оның ішінде 500 рубль 1922 жылдың 1 қазанына дейін айналымда болыпты.
Қамар ҚАРАСАЕВА
Т.Рысқұлов ауданы