Колледж түлектерінің 37 пайызы ғана жұмысқа орналасқан

Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінің мәліметінше, 2030 жылға дейін еліміздің еңбек нарығында 2 миллионға жуық маман қажеттігі туындайды. Ал олардың тең жартысы, яғни бір миллионы кәсіптік техникалық білімі бар қарапайым жұмысшылар болуы шарт. Техникалық және халыққа қызмет көрсету бағытында мамандар даярлайтын колледждер саны жыл сайын артып келеді. Бүгінде еліміз бойынша кәсіптік-техникалық білім беру жүйесінде 772 колледж жұмыс істейді, онда 565 мың студент оқиды.

Статистикалық мәліметтерге жүгінсек, 2024 жылдың қорытындысы бойынша техникалық және кәсіптік білім берудегі мемлекеттік тапсырыс көлемі 143 мың орынды құрады. Бүгінде облыстағы 22 кәсіптік техникалық колледжде 20119 студент білім алуда. Оның 13371-і немесе 66,9 пайызы мемлекеттік грант есебінен, 6848-і немесе 33,1 пайызы ақылы негізде мамандық игеруде. Облысымыз химия саласының флагманы екендігін ескерсек, бұл бағытқа да маман сұранысы жоғары болатындығы түсінікті.

Сонымен қатар кәсіптік бағдар беру жүйесіне серпін беретін «Жаңа кәсіптер атласында» өңірге қажетті негізгі 5 сала агроөнеркәсіп, тау-кен, баламалы энергетика, туризм, көлік және логистика бойынша мамандар дайындауға басымдық берілуде. Дегенмен бүгінгі күні қаламыздағы кәсіптік және техникалық оқу орындарында даярланған мамандарға сұраныс қандай, мемлекеттік грантпен оқуға қабылданған студенттердің талапқа сай білім алуы қандай деңгейде, колледждерге оқу гранттарын жариялауда қоғамға керекті қандай мамандықтарға басымдық берілуде, маман жұмысшылар мен қызметкерлерді даярлау жұмысы қалай жүзеге асуда?

Қаламызда кәсіптік білім беретін оқу орындарының білімі көңіл көншіте ме? Кәсіптік-техникалық білім беру жүйесі қаншалықты тиімді? Еңбек нарығы сұранысын өтей алып отыр ма, мамандық алып шыққан түлектердің жұмыспен қамтылу көрсеткіші жөніндегі оқу орындары беріп отырған деректер қаншалықты шындыққа жанасады? Зерделеу жұмыстарының басы-қасында жүрген Тараз қалалық қоғамдық кеңесінің төрағасы Сембек Сейдәзімов былай дейді.

Жыл сайын оқу жылының соңына таман қаладағы кәсіптік-техникалық колледж мамандары мектептерді аралап, 9-сынып оқушыларын өз оқу орындарына келуге үгіттейді. Өкінішке орай, қазақ баласы кәсіптік-техникалық колледждерге түсуге онша қызығушылық танытпайды. Жұрттың көпшілігі балаларының кәсіптік колледжде оқып, токарь, слесарь, дәнекерлеуші болудан гөрі ақыры ақша төлеп оқитын болған соң, үстіне аз-маз қаржы қосып, бірден жоғары оқу орнында оқытып, әйтеуір бір жоғары оқу орнының дипломын алғанын қалайды. Олары, әрине, дұрыс та шығар. Бірақ осы бір үрдістің салдарынан еліміз қарапайым жұмысшыларға зәру болып отыр. Есесіне, дипломды жұмыссыздар саны жыл сайын көбейіп келеді. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың халыққа Жолдауында осы жайтты ескере отырып, «Жыл сайын мектеп бітірген 50 мың түлек оқуға ақылы негізде түседі. Олардың 85 пайызы тұрмысы төмен отбасының балалары. Бұл жағдайды түзету қажет. Сұранысқа ие барлық мамандық бойынша техникалық және кәсіби білім жүз пайыз тегін берілуі керек», – деген талап қойып отыр.

Техниканың маңайында жұмыс істейтіндер негізінен өзге ұлттың өкілдері. Өзге ұлттың қыз балалары шаштараз және аспаз, ал ер балалары электрик, токарь, слесарь, дәнекерлеуші мамандықтарын таңдап жатады. Өзіміздің жастарымыз маманданбаған соң шекара асып келген, қолына кетпеннен басқа құрал ұстап көрмеген көрші елдің бұрынғы диқандары немесе ауылда екі қолға бір жұмыс таппай жүрген, арзан қолды жалдамалы жұмысшылар құрылыстарымызды жүргізуде. Елімізде жаңадан салынған көппәтерлі үйлерден жыл өтпей жатып түрлі кінәраттар табылу себебінің бір ұшы осында жатқан болар. Қоғамдық кеңес тарапынан жүргізілген мониторингтік зерделеу нәтижесі көптеген колледждердің материалдық техникалық базасы кадрларды даярлау сапасын және техникалық және кәсіптік білім беру жүйесінің тартымдылығын қамтамасыз ете алмай отырғандығын көрсетіп отыр екен.Бұл жайында қалалық қоғамдық кеңестің жауапты хатшысы Сәкен Қондыбаев айтты.

Иә, шын мәнінде колледждерге қаржылық дербестік беру туралы мәселе бірнеше жылдан бері көтеріліп келеді. Бұған дейін еліміздің Оқу ағарту министрлігі биылғы жылдың қыркүйегінен бастап, техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында білімгерлерді жан басына шаққандағы қаржыландыру көлемі екі есеге ұлғаятындығын, қазіргі бір студентті оқытуға бөлінетін қаражаттың орташа мөлшері 437 мың теңге болса, енді ол орташа есеппен 912 мың теңгеге дейін көбейетіндігін, алдағы уақытта Қазақстандағы колледждерде білім беру жүйесі жаппай ақысыз негізде болуы мүмкін екендігі туралы айтқан болатын. Сондай-ақ оларды қаржыландыру көздерін әртараптандыру, оның ішінде колледждерге мемлекеттік білім беру тапсырысынан бөлек, жұмыс берушілер тарапынан кадрлар даярлауға мақсатты тапсырыстар орналастыру, өз тауарын шығару, қызмет көрсету есебінен табыс табу мүмкіндігін беру жолдары қарастырылып жатқандығы жөнінде министрліктің интернет ресурстарында жағымды жаңалықтар жарияланған болатын.

Жуырда бұқаралық ақпараттық құралдары колледждерді қаржыландырудың жаңа тәртібі енгізілгендігі туралы хабар тарата бастады. Жамбыл облыстық білім басқармасының дерегінше 2024 жылы қаладағы 21 колледжге жалпы сомасы 3 миллиард 836 миллион 486 мың теңгені құрайтын 13371 мемлекеттік тапсырыс бөлінген. Мемлекеттік грант құны бір балаға шаққанда 33175 теңге мен 40 800 теңге аралығындағы бюджеттік қаржыны құраған. Осы орайда айта кетерлік жайт – колледждерді түгелдей мемлекеттік тапсырыспен жұмыс істеуге көшіру олардың арасындағы бәсекелестікті де жойып жіберетін секілді. Олар өзара бәсекелесіп, материалдық техникалық базасын жақсартудың орнына мемлекеттік тапсырысқа арқа сүйеп отырып алуы мүмкін екенін жоққа шығаруға болмайды. Осы орайда зерделеу жұмыстарының басы-қасында жүрген кеңес мүшесі, Amanat партиясы Жамбыл облыстық филиалының төраға орынбасары Уәлихан Болатбек өз ойын білдірді.

Тараз қалалық қоғамдық кеңесі тарапынан жүргізілген зерделеу нәтижесіне қарағанда Жамбыл политехникалық жоғары колледжінде түрлі себептермен 216 білімгер оқудан шығарылған. Оның 21-і сабаққа қатыспауына, 118-і академиялық демалыс алуына байланысты оқудан шеттетілген. Ал колледждегі 2060 білімгердің 89 пайызы ай сайын шәкіртақы алып отырған. Жоғарыда келтірілген жағдайды, білімгерлердің оқу үлгерімін және сабаққа қатысу деңгейін қадағалайтын бағдарламалардың орындалуына жеткілікті бақылаудың жоқтығы деп түсінбеске амал жоқ.

Облыстық білім басқармасының кәсіптік және техникалық білім бөлімі берген мәліметтерге көз салсақ, бүгінде колледждерде 1336 оқытушы-педагог жұмыс істейді, оның 151-і немесе 11,3 пайызы ғана өндірістік оқу шебері. Колледждердегі педагогтердің 105-і немесе 7,9 пайызы зейнет жасындағылар, 30 пайыздан астамы – 55 жастан асқандар. Бейіндік білім жоқ педагогтер саны да жетіп артылады. Жағдай осылай жалғаса берсе, олардың орнын алмастыратын лайықты ізбасарлар әзірлеудің ауылы алыстай беретін сыңайлы. Жұмысшы мамандықтары жылы – бұл тек білім беру саласында ғана емес, еліміздің экономикасын дамытуға да үлес қосатын маңызды кезең болмақ. Бүгінгі күні техникалық мамандықтардың, ғылым мен инновацияның айы оңынан туып тұр. Түптің түбінде ерінбей еңбек еткен, талмай ғылым іздеген, жалықпай техника меңгерген адам озады. «Барша үшін тегін кәсіптік-техникалық білім» жаңа жобасының көздеп отырғаны да осы.

Эльмира БАЙНАЗАРОВА