Тойымыз түзеліп, асымыз астамшылықтан ада болса...
Ұлтымыздың мәртебесін асырып, рухын көтеретін дүниелер қашанда маңызды. Қасиетті ән мен жырымыз, күйіміз, ұлттық тәрбиеміз – қазақтығымыздың алтын қазығы. Дегенмен, қазіргі таңда той тойлауымыз көбейіп кетіп, осы асыл құндылықтарымыздың да бағасын өз деңгейінде біле алмай қалдық. Ас, жиынның да қадірін сезіне алмай, астамшылық пен ысырапшылықтан көз аша алмай келеміз. Бұл үрдіс қазақты ұшпаққа шығаратын жол болса, қанекей!
Бұл өзі талай жылдардан бері айтылып, жазылып келе жатқан дүние. «Айта-айта Алтайды, Жамал апай қартайды» демекші, бұл мәселе қозғалғалы талай мәрте қар еріп, жылғалардан су ақты. Бірақ, әлі де өзгелермен жарысып, таласып, бәсекелесіп жатқанымыз. Қазіргі таңда барша зиялылардың да, көпті көрген ақсақалдардың да, жалпы көзі ашық көпшіліктің де алаңдап отырғаны – осы той мен ас мәселесі. Елдің көңілінде ендігі жерде қалың елім қазағым жоқшылықтан емес, тоқшылықтан зардап шегіп қалмаса екен деген қауіп бар. Себебі, осыншалық ысырапшылдық пен шектен шыққан даңғойлықтың, қамсыздықтың бір залалы болмай қоймайтыны ақиқат.
Қазір несиеге той жасау деген жаңалық болмай қалды. Ол үшін қарызданып, жалаңаш қалуға бейім. Бір қорқыныш осы. Басында тұрақты баспанасы болмай жүріп, алысқа сауын айтып, ағыл-тегіл той жасайтындар азаймай отыр. Нақтысын айтқанда, көрпесіне қарамай көсілетіндер көбейді.
Асты да ауылдық жерде даңғарадай жер үйі бола тұра, қаланың мейрамханаларына жасайтындар аз емес. Жылдан-жылға мейрамхана, тойханалардың бағасы да аспандап барады.
Тағы бір айтатын мәселе – тойдағы жағымсыз іс-әрекеттер. Көп адам шақырылған тойда елдің алдына шығып, ерсі қылық жасайтындар, әурет жерін көрсетіп немесе жалаңаш билейтіндер азаймай келеді. Оған той жүргізуші кейбір асабаның арзан сөздерін, құрғақ қалжыңдарын, әдепсіздіктерін қосыңыз. Жап-жас асаба сексен жастағы бата берген ақсақалды тоқтатып қойып: «Ата, енді мен сізге бір бата берейін» деп сарнай жөнеледі. Осы дұрыс па? Жалаңаш биден ойсыздық, әдепсіздік көрініп тұр емес пе? Осы жалаңаш биді, әдепсіз қылықтарды ұялы телефонға түсіріп алып, әлеуметтік желіде айдай әлемге жариялайтындар шықты. Бұл қаншалықты дұрыс. Ас өткізуге қатысты да мәселелер көп. Біз осы орайда мешіттерде қызмет етіп жүрген дін өкілдерімен хабарласып, пікірлерін білген едік.
Байзақ аудандық мешітінің бас имамы Қанат Жұмағұл: «Біреудің айыбын ашу дұрыс емес. Өте әдепсіз іс. Бұл туралы Құранда: «Сендер біреудің айыбын жасырсаңдар, мен сендердің айыптарыңды жасырамын» деген. Сонда біреудің айыбын ашқанның жазасы ауыр екені белгілі болып тұр. Мұхаммед (с.ғ.с) Пайғамбардың танымал сахабаларының бірі өзінің бұл дүниеде қандай жақсы, жаман істер жасағанын сезген. Фәниден өткен соң, оның амал дәптерінде бірқатар жаман істері өшірілгені белгілі болады. Ол оның себебін сұрағанда, Жаратушының періштелері: «Сен талай адамның айыбын жасыра білдің. Талай адамды кешірдің. Сондықтан, Жаратушы сенің де кейбір күнәларыңды өшіріп қойды деген» деп жауап берсе, Тараз қалалық «Әулиеата» мешітінің бас имамы Ержан Аманбаев:
Бұл жағдай өңірімізге белгілі ақсақалдар мен зиялы қауымды да ойландырмай жүрген жоқ екен. Мәселен, Тараз қаласының Құрметті азаматы Жетпісбай Медеуов ақсақал: «Бұл бұрыннан қозғалып жүрсе де, өзекті тақырып. Бір-бірімен жарысып даңғазасы көп той жасай бергеннен қазаққа құт қонбайды. Осындай мәнсіз-мағынасыз той тойлай берген соң заманында Рим патшалығы құлап тынған. Оның беті аулақ. Көпке үлгі болсын деп бір мысал айтайын. Ұмытпасам, 1997 жылы болуы керек, аса көрнекті мемлекет және қоғам қайраткері Асанбай Асқаров 75 жылдық мерейтойын өткізді. Сол қуанышқа 600 адам жиналды.
Той соңында Асқаров барша қонаққа рахмет айтып, «Сіздердің іштеріңізде 40 пайыздарыңыз шын ниетпен келген болсаңыздар, мен ризамын» деді. Кейіннен бұл сөздің мәнісін сұрағанымда:
Той туралы әлеуметтік саланың ардагері, Тараз қаласының Құрметті азаматы Күләш Назарбекованың да айтар ойы аз емес екен.
Біз той, ас өткізетін асабаларды да сөзге тарттық. Көбінесе ішімдіксіз той, астарды басқаратын Нұғман Сүлетай өз пікірін білдірді,
Әрине, бұл талайдан айтылып, қозғалып жүрген мәселе. Тамыры тереңге жайылып кеткен тақырып. Елді аузына қаратқан ақсақалдар да, алтын құрсақты аналар да тоқтам сөздерін айтып жатыр. Бірақ, тыйылып жатқан той жоқ. Қазіргі таңда тойда болсын, ауылдағы үйлерде өтетін ас, жиында болсын, дастарқанды тегіс сыпырып салып алу белең алды. Өте – әдепсіздік. Міне, бір жөнсіздікті тия алмай жатқанда, екіншісі, үшіншісі келіп қосылып жатыр. Соңғы уақытта аймақ басшысы да той тәртібін ерекше назарға алған секілді. Әрине, біреудің жеке қуанышына әкімшілік, құқықтық тараптың араласуы орынсыз. Дегенмен, шектен шыққан жағдайларға тыйым салу да – тәртіп. Алдағы уақытта тойымыз түзеліп, астарымыз астамшылықтан ада болады деген ойдамыз. Қазақ қай кезде де тәубесін, қанағатын жоғалтпаған ел. Ата-бабаларымыз ұстанған әдеп, жөнімен өтетін той-жиын, қарапайым дастарқан, ізгі істер – бізге де міндет. Алдағы уақыттан тек жақсылық, оң өзгеріс күтеміз.
Есет ДОСАЛЫ