Әбділда ишан мешіті қалай салынды?
Қазір әр ауылдың тарихын, адамдарының арғы тегін білетін ақсақалдардың қатары сиреп барады. Әттең, көп қазына сол көнекөздермен бірге кетіп жатқаны өкінішті.
Мәселен, Талас ауданының Үшарал ауылындағы тарихи ғимараттың бірі – Әбділда ишан мешіті. Бұл мешіт ұзақ жылдар бойы салынған. Салынып біткен жылынан бері қарай 119 жыл өткен. Ал, жалпы құрылысы басталғанына 174 жыл өтіпті. Былайша, екі ғасырға жақындаған тарихы бар.
Бір жақсысы, Әбділда ишан мешітінің тарихын алдыңғы ақсақалдардан естіп, біраз аңыз бен деректерді құйма құлағына құйып алған Асанхан Мотаев деген қария Үшарал ауылында тұрады екен. Қазіргі таңда 73 жасқа келген, кезінде 20 жыл «Түгіскен» кеңшарында бас инженер болған қарияның айтары көп. Ол кісі:
Мешіт құрылысы жүріп жатқан кезде Сапақ датқа Құлатайға: «Мешітті бітіруге ғұмырыңыз жетер ме екен?» депті. Датқа айтса айтқандай, Құлатай сырқаттанып өмірден озып кетіп, мешіттің құрылысының толық жұмысына інісі Ерман ишан бас- көз болыпты. Осы кездерге дейін Үшаралда Үсен Асатілдаұлы деген қожа болды. Сол Үсеннің әкесі – Асатілда қожа. Асатілда қожаның екінші әйелі Анар – біз жоғарыда айтқан Ерман ишанның қызы екен.
Неге бұл мешіт ұзақ жыл өзінің көрнекілігін сақтап тұр? КСРО кезінде «Үшарал» мал зауытына директор болып дүркіреген Әбдір Сағынтаев пен Әбілда би деген кісі екеуі тарихи мешітке назар аударыпты. Әбдір құрылысшыларды жұмылдырып, мешіттің артқы жағын қайтадан құрсаулап шыққан. Ал, одан сәл беріректе облыс басшысы болған Өмірбек Байгелді де дәл осы мешіттің жөнделуіне назар аударыпты. Кезінде осы Әбділда мешітінің үстінде дегелек, ләйлек құстар ұя салған екен. Соңғы жөндеу жұмыстары кезінде үркіп, басқа жаққа қоныс аударып, қайтадан келмепті.
Қазіргі таңда тарихы терең мешітке барша ауыл тұрғындары құрметпен қарайды. Шындығында да бұл мешіт – талай тарихты өн бойына сақтап тұрған құндылық.
Есет ДОСАЛЫ
Талас ауданы