Жедел медициналық жәрдем қызметінің тиімділігін арттырудың негізгі бағыттары

Жедел медициналық жәрдем (бұдан әрі – ЖМЖ) – өмірге қатер төндіретін жіті аурулар мен жай-күйлер кезінде, сондай-ақ оқиға орнында және (немесе) медициналық ұйымға бару жолында денсаулыққа елеулі зиянды болғызбау үшін шұғыл және кезек күттірмейтін нысандағы медициналық көмекті ұйымдастыру жүйесі. Қазақстан Республикасының азаматтарына және оның аумағында орналасқан басқа да тұлғаларға дәрігерге дейінгі кезеңде жедел медициналық көмек көрсету аса маңызды және ұлттық қауіпсіздік факторларының бірі болып табылады. «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегі № 193-4 Кодексіне сәйкес, Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2017 жылғы 3 шілдедегі №450 бұйрығымен Қазақстан Республикасында халыққа шұғыл медициналық көмек көрсетудің жаңа қағидалары бекітілді. 2017 жылдың шілдесінде басталған жедел жәрдем қызметін жаңғырту нормативтік-құқықтық актілерді жаңарту мен дамытуды, жедел жәрдем қызметін орталықтандыруды, кадрлық әлеуетті дамытуды, материалдық-техникалық жарақтандыруды жақсартуды, жедел медициналық көмек көрсетуге сараланған тәсілді қолдануды және шақыртуды басқарудың бірыңғай ақпараттық жүйесін енгізуді көздеді. Жоғарыда көрсетілген Қағидаларға сүйене отырып, жедел жәрдемге жүгінген Қазақстан Республикасы азаматтарының денсаулық жағдайы төрт санат бойынша бағаланады және жеделдігі бойынша бөлінеді, ал шақыртулар оңтайландырылып, белгілері бойынша топтастырылады. Бірінші санатқа жағдайы өміріне бірден қауіп төндіретін, шұғыл медициналық көмекті қажет ететін науқастар жатады, сондықтан жедел жәрдем бригадасы 10 минут ішінде келуі керек. Екінші және үшінші санаттарға жағдайы медициналық көмексіз өмірге ықтимал қауіп төндіретін науқастар жатады, сондықтан жедел жәрдем бригадасы оларға тиісінше 15-30 минуттан кешіктірмей келуі керек. Төртінші санатқа жағдайы жедел ауру немесе созылмалы аурудың өршуінен туындаған, ағзалар мен жүйелердің кенеттен және айқын бұзылулары жоқ, пациенттің өмірі мен денсаулығына тікелей қауіп төндірмейтін науқастар жатады. Мұндай науқастарға бригаданың келу уақыты 60 минутқа дейін жетеді. Алғашқы үш санатқа жедел жәрдем станциясы деңгейінде, төртінші санатқа – тәулік бойы қоңырауларды қабылдайтын емханалар жанындағы жедел жәрдем бөлімшелері деңгейінде қызмет көрсетіледі. Жедел және шұғыл медициналық көмек көрсетудегі бұл тәсілдің негізгі мақсаты ауруханаға дейінгі кезеңдегі өлім-жітім деңгейін төмендету болып табылады. Қазіргі уақытта жедел жәрдем қызметін ұйымдастыру Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің 2020 жылғы 30 қарашадағы № ҚР ДСМ - 225/2020 «Жедел медициналық көмек көрсету, оның ішінде медициналық авиацияны тарта отырып көрсету қағидаларын бекіту туралы» бұйрығын басшылыққа алады. Жамбыл облысында кешенді жедел медициналық көмекті дамытудың негізгі тәсілдерін әзірлеу мақсатында жедел медициналық көмек алу сатысында пациенттерді бағыттаудағы негізгі проблемалық нүктелер анықталды. 2016 жылдан бері Жамбыл облыстық жедел жәрдем станциясында жедел жәрдем қызметін реформалау бойынша 12 жоба жүзеге асырылды:

1. Басқарудың автоматтандырылған жүйесі («КӨМЕК» АБЖ енгізу);
2. Навигациялық жүйе (100% GPS - навигациямен жабдықталуы);
3. Автоматтандырылған жұмыс орны (ақпараттандырудың артуы);
4. Электрондық медициналық карта;
5. Қосымша «Пиковая бригадасын» қамтамасыз ету;
6. Қоңырауды ұстау әдісін енгізу;
7. Мамандандырылған оқу орталығы;
8. Триаж жүйесі;
9. Қашықтықтан ЭКГ (кардиометр);
10. Облыстық деңгейде ЖМЖ аудандық бөлімшелерін орталықтандыру;
11. Медициналық авиация бөлімін (бұрынғы санитарлық авиация) облыстық жедел жәрдем станциясының басшылығына беру.
12. Ауруханаға дейінгі кезеңде телемедицина мүмкіндіктерін пайдалану;

Жамбыл облысында жедел медициналық көмек көрсететін ұйымдарды қайта құрылымдау жүргізілді. Жамбыл облыстық жедел жәрдем станциясының құрамына облыстың барлық жедел жәрдем бөлімшелері мен жедел жәрдем пункттері кірді (2 қала және 9 аудан орталығы жедел жәрдем бөлімшелері). 2018 жылдан бастап медициналық авиация да облыстық жедел жәрдем станциясының құрамына енді. Бұл өмірге қауіп төнген науқастарды, соның ішінде облыстың шалғай аудандарындағы науқастарды тасымалдау мәселелерін тезірек шешуге мүмкіндік берді. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің 2019 жылғы 24 қазандағы № 582 бұйрығына сәйкес «Қазақстан Республикасында жедел медициналық көмек көрсетуді ұйымдастыруды жетілдірудің 2019-2020 жылдарға арналған жол картасы» сәйкес жол картасының барлық тармақтары орындалды (17 тармақ): - облыстық жедел жәрдем орталық стансасы базасында бірыңғай «103 call-орталығы» құрылды; - қалыптасқан бюджет; - ГОМБП (тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі) көрсетуге шарт жасалды; - көрсетілген аумақты жылдам қамту (қала 100%, аудан 80%); - қызметкерлерді халықаралық стандарттар бойынша оқыту: базалық реанимация – 100%, кеңейтілген жүрек-өкпе реанимациясы, оның ішінде педиатрияда – 100%, жарақат кезіндегі көмек – 100%, қауіпсіз көлік жүргізу – 100%; - облыс үшін қалалық ауруханалармен, «Тіркелген халық тізілімі» РПН порталымен біріктірілген «КӨМЕК» бірыңғай АБЖ жүйесі енгізілді. - навигациялық жүйені 100% қамту және интеграциялау; - жедел жәрдем көлігіне қызмет көрсетудің бірыңғай техникалық қызметі құрылды; - бірыңғай дәрілік формуляр құрылды; - 4-ші жеделдік санаттағы шақыруларды орындау үшін, Тараз қалалық және аудандық бөлімдерінде шұғыл медициналық бөлімшелерін ашу. Сондай-ақ, қала және аудандардың шағын емханаларымен аутсорсинг шарты жасалды; Сондай-ақ, ЖОЖМЖ орталық стансасында бүкіл облыс тұрғындарынан қоңырауларды қабылдауға арналған 12 «103» пультіне арналған бірыңғай Call-орталығы, төтенше жағдайлар қызметі, МСАК және облыстық ауруханалармен жедел байланыс орнатуға арналған мамандандырылған жабдықтары, жедел жәрдем көліктерінің спутниктік мониторингі үшін облыс картасының дисплейі бар. «103» Call-орталығының қызметі қоңырауды қабылдау, өңдеу және беру ережелерін айқындайтын Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің бұйрықтарымен реттеледі. 2019 жылдың сәуір айынан бастап Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің бұйрығымен бекітілген «Жедел жәрдем бригадасы келгенге дейін науқасқа алғашқы медициналық көмек көрсету диспетчердің қоңырауды ұстап тұру тәртібінің алгоритмі» Жамбыл облыстық жедел жәрдем стансасы диспетчерлік қызметтің жұмысына енгізілді. «Қонырауды ұстап тұру» - жедел жәрдем бригадасы келгенге дейін өміріне қауіп төндіретін науқасқа (шақырушыға) қашықтан консультациялық көмек көрсету. Байланыс орталығының диспетчері шақырылған жерге жедел жәрдем бригадасын жібереді және сол уақытта медицина қызметкерлері келгенге дейін телефон арқылы науқастың жанындағы адамға алғашқы медициналық көмек көрсету бойынша ұсыныстар береді. 2019 жылы 8 аға дәрігер мен 124 фельдшер «Диспетчерлік қызмет жұмысын стандарттау: сапаны бақылау жүйесін енгізу» халықаралық стандартына шақыруларды қабылдау және беру және коммуникация дағдылары бойынша оқытылды. Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында жедел жәрдем қызметкерлерін үздіксіз оқыту үшін ЖМК жаңғырту, оның ішінде үздік халықаралық тәжірибеге сәйкес ЖМК бригадаларын жетілдіру жұмыстары жүргізілді. ЖМЖ қызметінің қызметкерлерін үздіксіз оқыту жүйесін жетілдірудің алғашқы қадамы үлкен клиникалық тәжірибесі бар станция қызметкерлерінің арасынан нұсқаушыларды дайындау болды. BLS (бастапқы реанимация курсы) бойынша нұсқаушыларды оқыту ERC (Еуропалық реанимация кеңесі) стандарттары шеңберінде жүзеге асырылды. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Жедел медициналық көмек көрсету жөніндегі ұлттық үйлестіру орталығының базасында нұсқаушының құзыреті Америка жүрек қауымдастығының (Американдық жүрек қауымдастығы) стандарттары негізінде ASLS (Кеңейтілген жүрек-өкпе реанимациясы) халықаралық стандарттарына дейін кеңейтілді. Одан әрі нұсқаушылардың құзыреттері PHTLS (ауруханаға дейінгі жарақат алған науқастарға өмірді қолдау жүйесі), PALS (педиатриядағы кеңейтілген реанимация) стандарттарына дейін кеңейтілді. Нұсқаушыларды оқытумен қатар, жедел жәрдем стансасының оқыту кабинеті заманауи симуляциялық жабдықтармен жабдықталды. ЖОМЖЖС-ң орталық базасында Оқу кеңесі мен оқу кабинеті құрылды. Оқыту бағдарламалары әзірленіп, бекітілді. Сертификатталған нұсқаушылар пулы қалыптастырылғаннан кейін 100 пайыз қамтылған жедел жәрдем бригадаларының қызметкерлерін оқыту басталды. Тұрақты негізде нұсқаушылар қызметкерлердің білімі мен дағдыларын ағымдағы деңгейін анықтау үшін трейсерлерді жүргізеді, қызметкер қайта оқуға жіберіледі. Станция қызметкерлеріне халықаралық стандарттарға сай үздіксіз оқыту жүйесін енгізу, нұсқаушылар пулын дайындау жедел медициналық көмек көрсетудің сапалы деңгейін айтарлықтай арттырды. 2020 жылдың желтоқсан айында «Жамбыл облыстық жедел медициналық жәрдем станциясы» ШЖҚ МКҚК қызметкерлері ұлттық аккредиттеуден өтті. Аккредиттеу комиссиясы Жамбыл облыстық жедел жәрдем станциясының қызметін жоғары бағалады. Айта кету керек, ұйым бұл процедурадан үнемі және ең жақсы нәтижемен өтеді. Сондай-ақ, ұлттық шұғыл медицинаны үйлестіру қауымдастық орталығының берген мәліметтері бойынша 2022 жылы Жамбыл облыстық жедел жәрдем станциясы Қазақстан Республикасының барлық облыстық және қалалық жедел жәрдем станциялары арасында үздік үштікке енді.  

Венера БАЛКИБЕКОВА,

облыстық жедел медициналық жәрдем станциясының бас дәрігері.