Қоршаған ортаны қорғау мәселесі жаһандық өзекті мәселелерге кіріп, қазіргі халықаралық қатынастарда белгілі орын алады. Экологиялық мәселелердің сипаты көлеміне қарай әртүрлі болса да, көбі нағыз халықаралық деңгейді иеленеді. Ендеше әлемдік қауымдастықтың әрекеттерінің бірігуі, халықаралық ынтымақтастықтың кеңеюі өте қажет. Ғаламдық экологиялық проблемалар, егер ол адамдар мен басқа түрлердің тіршілік ету ортасы болып қала берсе, олар Жерге қауіп төндіреді. Оларға атмосфераның және теңіздің ластануы, шөлейттену және түрлердің жойылуы жатады.
Көптеген табиғи апаттар, жаһандық жылыну, салқындау кезеңдері және ауа райының өзгеруі кезінде адамдар планетаның қандай экологиялық проблемалары бары туралы көбірек білуі керек.
Ғаламдық жылыну даусыз факт болды: біздің планетамыз жылынып жатыр және оған адамдар себеп болды. Алайда бұл адамдарды мазалайтын жалғыз экологиялық проблема емес. Бүкіл әлемде адамдар күн сайын көптеген экологиялық проблемаларға тап болады. Олардың кейбіреулері кішкентай және тек бірнеше экожүйелерге әсер етеді, ал басқалары біз білетін қоршаған орта ландшафтын күрт өзгертеді.
Қазіргі экологиялық проблемалар бізді қазір де, болашақта да апаттар мен қайғылы жағдайларға әкеледі, әрі бүгінгі экологиялық проблемалар шұғыл назар аударуды қажет етеді.
Ғаламдық жылыну. Жаһандық жылыну сияқты климаттың өзгеруі парниктік газдар шығару сияқты адамзат тәжірибесінің нәтижесі болып табылады. Жаһандық жылыну мұхиттардағы және құрлықтағы температуралардың жоғарылауына алып келеді, бұл полярлық мұз қабаттарының еруіне, теңіз деңгейінің көтерілуіне және су тасқыны, шамадан тыс қар және шөлейттену сияқты табиғи емес жауын-шашынның заңдылықтарына әкеледі.
Ормандарды кесу. Түрлерге бай ормандар, әсіресе тропиктік жерлерде, көбінесе мал өсіруге, пальма майы екпелеріне, соя плантацияларына және басқа ауыл шаруашылығы монокультураларына орын беру үшін жойылып жатыр. Қазіргі кезде планета бетінің 30 пайызына жуығын орман алып жатыр, жыл сайын 18 миллион гектарға жуық жер жойылады. Бұл ормандарды кесудің барлығы дерлік ағаш кесу мен өрттен туындайды. Табиғи ормандар биологиялық алуан түрліліктің резервуарлары ретінде ғана емес, сонымен бірге көміртекті атмосферадан және мұхиттардан аулақ ұстауға көмектеседі.
Ластану. Ауаны, суды және топырақтың ластануын тазарту миллиондаған жылдарды қажет етеді. Өнеркәсіп және автокөлік құралдары планетадағы ластаушы заттардың негізгі көзі болып табылады. Ауыр металдар, нитраттар және пластик ластануға жауап беретін токсиндер болып табылады. Судың ластануына мұнайдың төгілуі, қышқыл жаңбыр және қалалық қалдықтар әсер етеді. Ауаның ластануы өндірістер шығаратын әртүрлі газдар мен токсиндерден және жанармайдың жануынан болады. Соңында топырақтың ластануы өндірістік қалдықтардан туындайды.
Мұхиттың қышқылдануы. Бұл шамадан тыс көмірқышқыл газын өндірудің тікелей әсері. Көмірқышқыл газының 25 пайызын адамдар өндіреді. Мұхиттың қышқылдығы соңғы 250 жылда өсті, бірақ 2100 жылға дейін бұл мөлшер 150 пайызға дейін өсуі мүмкін. Негізгі әсерді адамдағы остеопороз сияқты моллюскалар мен планктонда табуға болады.
Түрлердің жойылуы. Құрлықта жабайы жануарлар еті, піл сүйегі немесе сол сияқтылар «дәрілік өнімдер» үшін жойылады. Теңізде ірі өндірістік кемелер бүкіл балық популяциясын жояды. Түрлер тек тіршілік етуге лайық емес, сонымен қатар олар адамдар үшін маңызды өнімдер мен қызметтерді ұсынады. Мысалы, аралар мен тозаңдау дақылдар үшін қажет. Тіршілік ету ортасының жоғалуы мен бұзылуы, бұрын-соңды болмаған жойылу толқындарының негізі ықпал етушілері болып табылады. Өйткені бұл адамдармен байланысты. Жойылу қаупі төнген түрлердің тізімі қорқынышты қарқынмен өсуде.
Қышқыл жаңбыр. Қышқыл жаңбыр атмосферада белгілі бір ластаушы заттардың болуына байланысты пайда болады. Оған жанармай, жанартаудың жануы немесе өсімдіктердің шіруі себеп болуы мүмкін. Бұл адам денсаулығына, жабайы табиғатқа және су түрлеріне елеулі әсер етуі мүмкін экологиялық проблема.
Судың ластануы. Таза су ішу сирек кездесетін тауарға айналуда. Су экономикалық және саяси проблемаға айналуда. Өйткені адам баласы осы ресурс үшін күреседі. Өнеркәсіптің дамуы өзендер, теңіздер мен мұхиттарды адам денсаулығына үлкен қауіп төндіретін улы ластаушы заттармен толтыруда. Бұл проблеманы болдырмау үшін ұсынылған нұсқалардың бірі – тұщыландыру процесін қолдану.
Қоғамдық денсаулық сақтау проблемалары. Бүгінгі экологиялық проблемалар адам мен жануарлардың денсаулығына үлкен қауіп төндіреді. Лас су – әлемдегі денсаулыққа ең үлкен қауіп, өмір сапасы мен халықтың денсаулығына зор қауіп төндіреді. Өзен ағынында көптеген токсиндер, химиялық заттар және ауру тудыратын организмдер бар. Ластаушылар демікпе және жүрек-қан тамырлары сияқты тыныс алу проблемаларын тудырады. Жоғары температура денге тәрізді жұқпалы аурулардың таралуын күшейтеді.
Топырақтың деградациясы. Шамадан тыс жайылым, монокультура плантациялары, эрозия, топырақты тығыздау, ластаушы заттардың шамадан тыс әсері және жерді пайдалану конверсиясы – топырақтың бүлінуінің бірнеше әдісі. Ресми есептеулер бойынша жыл сайын 12 миллион гектарға жуық шаруа қожалықтары қатты деградацияға ұшырайды. Азық-түлік қауіпсіздігі топырақты жақсы жағдайда ұстауға байланысты болғандықтан, бұл мәселеге тиісті шешімдер табу керек. Бұл проблеманы шешу үшін әлемде бірнеше түрлі топырақты сақтау бағдарламалары мен қалпына келтіру әдістері бар, бірақ бұл проблеманы әзірге жою үшін жеткіліксіз.
Қалдықтарды жою. Ресурстарды шамадан тыс тұтыну және пластмассаларды жасау бүкіл әлемде қалдықтарды жою дағдарысын тудырады. Дамыған елдер қоқыстың көп мөлшерін шығарумен және осы қалдықтарды мұхиттарға жіберумен танымал. Ядролық қалдықтар денсаулыққа үлкен қауіп төндіреді. Пластик, фастфуд, орауыштар және электрониканың арзан қалдықтары адамның әл-ауқатына қауіп төндіреді. Қалдықтарды кәдеге жарату – қазіргі кездегі ең өзекті экологиялық проблемалардың бірі. Бұл тұрғыда бүгінде Қазақстанның бастамалары да көңіл қуантады. Еліміз «жасыл» экономика ресурстарын қолға алып, қалдықтарды кәдеге асыру бағытында көптеген кешенді шараларды қолға алуда.
Дайындаған Жүрсінгүл ЖАҚЫП
Comments are closed.