КИБЕРБУЛЛИНГ: қатыгездік қайдан, қауіп неден?

Қазір кез келгенімізде интернетке кіру мүмкіндігі бар. Желіде бізді ештеңе шектемейді, яғни кибершабуыл тәулігіне 24 сағат және аптасына 7 күн болуы мүмкін. Оған бір агрессивті адам немесе агрессорлардың бүкіл тобы қатыса алады. Кибершабуыл кез келген жолмен жасалуы мүмкін: SMS, видео, мессенджерлер, әлеуметтік желілер. Олар жеке хабарламалар жаза алады және қорлай алады, қадағалай алады, тіпті сіз бақылайтын топтарда қудалайды, қорқытады, жеке парақшаларды бұзуға тырысады. Киберқылмыс пен қарапайым күнделікті өмірдегі қорлаудың айырмашылығы – желіде ол анонимді түрде болуы мүмкін, сіз экранның арғы жағында кім жасырынып отырғанын ешқашан білмейсіз. Кибербуллингті троллингпен шатастыруға болмайды. Ресми тілмен айтқанда, троллинг – бұл этиканы бұза отырып жасалатын виртуалды байланыс. Ол жанжал үшін арандату түрінде, агрессивті түрде, қорлайтын мінез-құлық көрсету арқылы жасалуы мүмкін. Мәселен, әлеуметтік желінің бірінде мектеп оқушысына мұғалімнің ұрысқан сәті жарияланды делік. Әлгі бейнені көрген желі қолданушылары тіпті мәселенің анық-қанығын білместен, ұстаз тарапына сан мыңдаған қорлау сөздерін, қарсы пікірлер жазуы мүмкін. Троллинг пен қорқытудың, яғни буллингтің айырмашылығы — троллингте физикалық зорлық-зомбылық көрсетілмейді. Кибербуллингтің тағы бір түрі – киберсталкинг. Бұл жәбірленушіні интернетте қудалау. Ол хабарламалар, қауіптер, қоңыраулар түрінде болуы мүмкін. Сексинг – бұл жартылай жалаңаш және жалаңаш адамдармен бірге фото және бейнематериалдарды жіберу немесе жариялау. Құпияларды ашу және алаяқтық — жәбірленушінің келісімінсіз жететін жеке және құпия ақпаратты желіде тарату. Ерекшелігі, әлеуметтік топтардан шығару. Ал флейминг (ағылшын тілінен аударғанда «жалын» дегенді білдіреді) – бұл қорлаудан басталып, жылдам реплика алмасуға айналатын кибербуллинг. Бірақ киберсталкинг немесе кибершабуыл ересектерге көбірек тән. Кибербуллингтің түріне қарамастан, интернеттегі қорлаудың барлық түрлеріне тән мақсат — жәбірленушінің жалпы жағдайын нашарлату немесе оның әлеуметтік қатынастарын бұзу. Ресейде осы тақырыпта мамандар арнайы зерттеу жүргізген екен. Оған 300 мәскеулік оқушы қатысып, солардың 72 пайызы әртүрлі онлайн қорқытуларға қатысқандарын айтқан. Оффлайн кеңістікте қорқыту және моббинг жиі кездеседі. Қорқыту – бір адамға, әсіресе өзін қорғай алмайтын адамға қатысты бір немесе бірнеше адамның зорлық-зомбылығы немесе қорлауы. Моббинг – бәрі бірдей, бірақ бұл сөз көбінесе қызметкерді жұмыста немесе армияда қорлауды сипаттайды. Кез келген адам интернеттегі қорлаудың құрбаны болуы мүмкін. Егер осындай жағдай таныстарыңыздың бірінде болып жатқанына куә болсаңыз, оған тезірек көмектесуге тырысыңыз. Алдымен досыңызбен сырласыңыз. Неліктен ол бұл мәселе туралы хабарлағысы келмейді? Ол не сезінеді? Оған көмектесе алатын адаммен сөйлесу маңызды. Есіңізде болсын, сіздің досыңыз осы сәтте өзін осал сезінеді. Оған мейірімді болыңыз. Оған не және кімге айту керектігін ойлауға көмектесіңіз. Егер досыңыз бұл жағдай туралы сізге айтқысы келмесе, оған сенім артатын және жағдайды шешуге көмектесетін ересек адамды табуға көмектесіңіз. Себебі интернеттегі қорлаудың салдары досыңыздың өміріне қауіп төндіруі мүмкін. Ал егер сіз өзіңізді желіде уланып жатқандай сезінсеңіз, ең алдымен ата-анаңыз, жақын туыстарыңыз немесе басқа да сенімді, ересек адамдардан көмек сұраңыз. Оқушы болсаңыз, сынып жетекшіңізге, мектеп психологына немесе өзіңіздің сүйікті оқытушыңызға жүгіне аласыз. Егер таныстарыңызға айтуға ыңғайсыз болса, өз еліңіздегі немесе қалаңыздағы сенім телефонын тауып, кәсіби кеңесшімен сөйлесіңіз. Қорлау әлеуметтік желілерде орын алса, сіз ол желі қолданушысын бұғаттап, оған әлеуметтік желі әкімшілеріне шағым жібере аласыз. Әлеуметтік желілерге иелік ететін компаниялар өз пайдаланушыларының қауіпсіздігін қамтамасыз етуге міндетті. Дәлелдеу үшін әлеуметтік желілердегі жазбалардың көшірмелерін, скриншоттарын сақтап алу пайдалы. Жалпы, кибершабуылды ақпараттық технология саласында қызмет ететін мамандар «ядролық қарумен» теңестіреді. Өйткені одан келген зиян кейбір алпауыт мемлекеттердің өзін тұралатып тастауы әбден ықтимал.  

Эльвира БАҚЫТБЕКҚЫЗЫ